"Kapsayıcı kurumlar" zenginlik üretir
Ekonomik gelişmeyi sürdürmenin gerek şartı, çıktısı girdisinden büyük işler yapmadır. Çıktısı girdisinden büyük işler yapmayı "değer katma" diye adlandırabilirsiniz; dilerseniz başka adlar, kavramlar ve düşünce formülleri ile de anlatabilirsiniz.
Mal ve hizmet üretiminde çıktısı girdisinden büyük üretimler yapabilmemiz, geleceği güven altına almanın da etkin yoludur. Geleceğin güven altına almanın etkin araçları da "kapsayıcı kurumlara" sahip olmadır.
Douglass C. Norrth, "Kurumlar, Kurumsal Değişim ve Ekonomik Performans" kitabının ilk cümlesinde, "Kurumlar, bir toplumda oynanan oyunlar kurallarıdır; daha formel bir anlatımla, insanlar arasındaki etkileşimin biçimlendiren, insanların getirdiği kısıtlamalardır. Kurumlar, sonuç olarak, etkileşimin teşvik unsurlarına belli bir yapı kazandırırlar. Teşvik, siyasi, ekonomik ve toplumsal olabilir. Kurumsal değişim, zaman içinde toplumların nasıl evrimleştiğini belirler; bu yüzden de tarihsel değişimi anlamanın anahtarını oluşturur" diyor.
Hepimizin yaşamlarını derinden etkileyen kurumları Daron Acemoğlu ikiye ayırıyor: Kapsayıcı ve sömürücü kurumlar.
Kapsayıcı kurum bileşenleri
Douglas C. North, Daron Acemoğlu, Dani Rodrik vb. bilim insanlarının görüşlerinden yararlanarak, "Kapsayıcı kurum bileşenlerini" şöyle sıralayabiliriz:
- Açık ve demokratik yapı
- Hesap verebilirlik özgüveni
- Pozitif seleksiyon mekanizması
- Sıkı çalışırsam kazanırım güveni
- Kazancımı korkusuzca elimde tutarım algısı
- Yönetimlerin negatif ayrımcılık yapmayacağı inancı
- İşleyen bir hukuk sisteminin varlığına duyulan güven
- Fikri ve sinai hakları koruyan işleyiş
- Sistemin "şans eşitliği yarattığı" kanısı
- Yurttaşın karşısında eşit mesafede duran kamu yetkilileri
- Hızlı işleyen ve ayrıntı bilgisine egemen yargı sistemi
- Uygun zamanda sonuçlanan yargı başvuruları
- Fırsat eşitliği kapılarını herkese açık tutan sistem
- Girişimci başvurularını hızlı ve doğru yanıtlayan yönetim anlayışı
- İlke ve kuralların ödünsüz gözetim ve denetimi
- Geri bildirim mekanizmaların işlemesi, sapmaların ince ayarlarla düzeltilerek ilerlemenin sürdürülmesi
- Hata kültürünün korunması ama aynı hatayı sürekli tekrarlayanların yanında kâr kalmaması.
Bir oluşumu yaratan bileşenlerin gücü, oluşumun da gücüdür. Kurumlar, yukarıda sıralanan ve benzeri bileşenlere ne denli sahipse, güçlerinin sınırları da o denli gelişir.
Yatırım cazibe alanı
Hep birlikte kendimize, yakın çevremize ve ülkemize bakalımÖ Kapsayıcı kurumlara ne kadar sahibiz? Yukarıda sayılan bileşenleri içeren bir kurumsal yapıya sahip olmadan, ülkemizi "yatırım cazibe alanı" haline getirebilir miyiz?
Aslı astarı belli olmayan rakamlar uçuşturarak yapılan analizlere harcadığımız zamanı, kapsayıcı kurumlar yaratılmasına da harcamalıyız. Eğer, bugün olduğu gibi, tartışmanın merkezine kapsayıcı koyamaz da yan sorunlara daha çok emek ve zaman ayırırsak, kısır döngüyü kıramaz, yaratmak istediğimiz sonuca yaklaşamayız.