Psikolojik kriz!

--İhracat, resmi olmayan rakamlara göre kasım ayında geçen yıla göre yüzde 22 gibi rekor oranda azaldı. Üstelik bu gerileme, Türk parası değer yitirdiği halde gerçekleşti. İhracatta ekim ayına ilişkin resmi rakamlara göre de gerileme var. Ekim ihracatı geçen yılın yüzde 3 altında kaldı. Aynı ay ithalat da geçen yıla göre yüzde 4.8 azaldı. (Kaynaklar, Türkiye İhracatçılar Meclisi ve Türkiye İstatistik Kurumu.)

--Kapasite kullanım oranı ve sanayi üretiminde hızlı düşüşler yaşanıyor. Kapasite kullanım oranı kasım ayında yüzde 72.9'a indi. Bu oran, 2003 yılının şubat ayındaki yüzde 71.9'dan sonraki en düşük orana işaret ediyor. Bir başka ifadeyle imalat sanayi kasım ayında son 69 ayın en düşük kapasitesiyle çalıştı.

Kapasite kullanım oranındaki düşüş, doğal olarak sanayi üretimine de yansıyor. Toplam sanayi üretim endeksi ile imalat sanayi üretim endeksi ekim ayında geçen yılın şubat ayından sonraki en düşük düzeye indi. Yani ekimde, son 20 ayın en düşük üretimi gerçekleştirilebildi. Kapasite kullanım oranında kaydedilen düşüşün yansımasıyla sanayi üretimindeki gerilemenin kasımda biraz daha hız kazanması bekleniyor. (Kaynak, Türkiye İstatistik Kurumu.)

--İstihdamla ilgili son veriler; ağustos, eylül ve ekime ait. Üç ayın ortalaması, ortadaki ayın verisi olarak açıklanıyor. Yani son açıklanan veri eylüle ait ve bunda küresel krizin etkilerini kısmen hissettirdiği ekim ayı verileri ancak üçte bir oranında etkili. Dolayısıyla istihdamla ilgili eylül verilerini, henüz kriz etkisinin çok az görüldüğü veriler olarak değerlendirmek gerekiyor. Bu açıklamadan sonra rakamlara dönersek karşımızda nasıl bir manzara var? Son bir yılda 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus yüzde 1.55 oranında 769 bin kişi arttı. İşgücü piyasasına girenlerin sayısındaki artış ise yüzde 2.59 oranında 626 bin kişi oldu. 626 bin kişinin 331 binine iş sağlandı, 295 bini ise iş bulamadı. Böylece işsiz sayısı 295 bin kişi daha arttı. Bu sayıyı, "kriz yüzünden 295 bin kişi işini kaybetti" diye yorumlamak çok yanlış, çünkü bu kişilerin bir kısmı işgücü piyasasına yeni girdi.  

Çalışmak isteyenlerin, yani işgücü piyasasına girenlerin sayısındaki artış, kriz koşullarına bağlanıyor. Daha önce çalışmayı pek düşünmediği halde ekonomik zorluklar yüzünden aile bütçesine katkı için çalışmaya niyetlenenlerin sayısındaki artışa bağlı olarak işgücü piyasasına girenlerin arttığı belirtiliyor. Bu durum işgücüne katılma oranıyla da kendini gösteriyor. Geçen yıl eylülde yüzde 48.9 olan işgücüne katılma oranı, bu yıl yüzde 49.4'e çıkmış bulunuyor.

Bu arada, işsizlik oranının da yüzde 9.3'ten yüzde 10.3'e yükseldiği dikkat çekiyor. Yüzde 10.3, eylül ayları itibariyle son yıllarda görülmedik ölçüde yüksek bir oran.   

İşgücü istatistikleriyle ilgili dikkat çeken bir durum da tarımdaki istihdam artışı. Ağustos, eylül ve ekim aylarının ortalamasını gösteren bir dönemde tarımda kaydedilen bu istihdam artışı anlamlı bulunuyor. Hem geçen yıllarda böyle bir gelişme olmadığına da dikkat çekiliyor. Bu durumun, bir ölçüde kentlerde iş bulma umudunu yitirerek köyüne dönmeyi tercih edenlerden kaynaklandığı belirtiliyor. (Kaynak, Türkiye İstatistik Kurumu.)

İşini kaybedenlerin ve İşsizlik Sigortası Fonu'ndan yararlanmak isteyenlerin sayısı her geçen gün artıyor. Kimi işletmeler üretimlerine ara verdikleri ya da üretimlerini tümüyle durdurdukları için işçi çıkarmaya yönelirken, kimi işletmelerde de krizin bahane olarak kullanıldığı ve bunun işçi-işveren gerginliğine yol açtığı şeklinde haberler geliyor. (Çeşitli kaynaklar.)

--Türkiye üçüncü çeyrekte yalnızca yüzde 0.5 büyüdü. Yani, son 26 çeyreğin en düşük büyümesi gerçekleşti. (Kaynak, Türkiye İstatistik Kurumu.) Ekonominin son çeyrekte ise küçülmesi kaçınılmaz görülüyor. 2009 yılına ilişkin beklenti de en azından ilk yarı için küçülmenin devam edeceği yönünde. Başlangıçta yüzde olarak 4 olarak öngörülen 2009 yılı büyümesine ilişkin resmi hedefin revize edilmesi ve sıfıra çekilmesi bekleniyor.

Yavuz Tolun'u kaybettik

Türk ekonomi basını bir duayenini, Yavuz Tolun'u kaybetti. Yaklaşık otuz beş yıl önce EBA-Ekonomik Basın Ajansı'nı kuran Yavuz Tolun, önceki gün vefat etti. Yavuz Tolun'un sahibi olduğu EBA, günlük ekonomi bültenleri ve Briefing adlı haftalık İngilizce bir dergi çıkarıyordu. Dün toprağa verilen Tolun'a Allah'tan rahmet diliyoruz.