Profesyonel spor kulüplerinde iç denetim zafiyeti

FUAT BERGANSA - Yeminli Mali Müşavir Bağımsız Denetçi

Ülkemizde üç büyük kulübün toplam borcunun 5 milyar TL’ye yaklaştığı, açıklanan son bilançolarla kamuoyuna sunulmuş bulunmaktadır. Büyük mali tutarlarda faaliyeti olan kulüplerde iç denetimin kaliteli ve güvenilir olması, vazgeçilemez bir ihtiyaçtır. Bu noktada aşağıdaki soruları sorup, yanıtlarını bulmamız gerekmektedir.

1- Ülkemizde spor kulüplerimiz üzerindeki mevcut iç denetim yapılanması, gerçeği yansıtan mali tablolar sunmaya, ne kadar elverişlidir?

2- Güvenilir bir denetim yapılanması bulunmuyor ise, eksiklikler nereden kaynaklanmaktadır?
Dernek biçiminde kurulan kulüplerimiz ve iktisadi nitelikli bağlı şirketleri için günümüzde iç denetim, bağımsız denetim ve diğer idari denetimler olmak üzere üç tür denetim söz konusu olabilmektedir.

A- İç denetim

İç denetçiler, Dernekler Yasası’na göre, genel kurullarda kulüp üyelerince seçilir. Seçimde aday gösterilenlerin, yönetimlerce özellikleri bilinen kişilerden olmasına özellikle dikkat edilir. İyi tanınmayan adaylar ise listelerden uzak tutulmaya çalışılır. Bu şekilde yönetimin güvenini elde etmiş bir Denetim Kurulu oluşturulmaya çalışılmaktadır.

B- Bağımsız denetim ve diğer idari denetimler

Bakanlar Kurulu’nun belirlediği kıstaslara göre limitlerin üzerindeki şartları taşıyan kulübe bağlı şirketlerde zorunlu olarak bağımsız denetim yapılmaktadır. Bağımsız denetçiler kulüp dışından seçilip, Kamu Gözetim Kurumu (KGK) gözetiminde görev yaparlar. Hata ve eksiklikte uygulanan cezai müeyyideleri, sürekli eğitim zorunluluğu, bağımsız denetimi güvenilir kılan faktörler arasındadır. İç Denetimde incelemenin eksiksiz olmasını gerektiren kulüp sorunları şöyle sıralanabilir.

- Kulüp gelirleri ve çeşitleri hızla artmakta, ancak giderler daha hızlı artmaktadır

Bu koşullarda borçlar ve zarar giderek büyüdüğünden, varlıklar satılmakta, gelir temlikleri yapılmaktadır.

- Transfer faaliyetleri

Kulüplerimizin gerçekleştirdiği, özellikle yabancı oyuncu transferlerinde , zaman zaman kendi ülkelerinde aldıklarının 3-5 kat fazlası ile yapılan sözleşmeler, standartları aşan menajer komisyonları açıklanan tutarlara şüphe ile bakılmasına neden olmaktadır.

- İnşaat faaliyetleri

Tesis yatırımlarında, bütçelerin çok üstünde inşaat maliyetleri ile karşılaşılabilmesi, kendine özgü bir denetim protokolü olan inşaat maliyet denetimi’nin, doğru bir şekilde yapılamaması halinde şişirilmiş maliyetleri üstlenme risk’i bulunmaktadır.

Yasalarımız denetim güvenliği sağlamada ne kadar etkilidir?

Bir kanun içeriğinde yazılı olan kadar, yazılı olmayan da o kanun işlevini anlamada önem taşımaktadır. Gerek Dernekler Yasası'nda, gerekse 3568 Sayılı Mali Müşavirlik Meslek Yasası'nda denetim de hata yapanlara ceza ve disiplin uygulamalarından söz edilmekle birlikte, bu müeyyidelerin, mevzuat kapsamında bertaraf edilebilmesinin veya kamufl ajının önüne geçecek düzenlemelere yer verilmemiş olması, bu yasaların uygulamada temenni odaklı kalmasına, yol açmaktadır. Eğer denetçi cezayı gerektiren bir fiil işlediğinde, ya da yanlış tablo veya rapor verdiğinde , söz konusu fiil tüm unsurları ile vücut bulmadan, fail’e kasten yardım tespiti yapılamadan, denetçi’ye ceza uygulamak hukuki olamamaktadır. Daniştay kararları da doğal olarak mevzuat kapsamında bu doğrultuda çıkmaktadır. Bu gerçek Denetçi için güvenli bir hareket alanı yaratmakta , sonuç olarak ta kulüplerimizdeki iç denetim zafiyeti’nin nedeni olan ortam oluşmaktadır. Bir denetimin başarısı asla temenniye terk edilemez. Kulüp hisse senedi değerleri de, denetim zafiyeti algısından olumsuz etkilenmektedir.

Örneğin ABD’de çıkarılan Sarbanes Oxley Yasası (2002) ile, açıklanan mali tabloların gerçeği yansıtmasının temini adına, onaylayan yöneticiler ve bunları denetleyen denetçilerin dizaynı adına çok ciddi önlemler getirilmiştir. Denetçilerin çalışma alanlarının rotasyona tabi tutulması, hatalı mali tablo onayı halinde 5 milyon dolar para cezası, 20 yıl hapis cezaları uygulama gibi önlemler sisteme uyarlanmıştır. Bu uygulama ile ABD’de kayıt dışılık oranı’nın %0’lara yaklaşılmasına rağmen, siyası otoritenin, denetçilere ve bunlara görev veren yöneticilere güveninin kalmadığı tescil edilmektedir. Bu kadar ağır müeyyidelerin uygulanma ihtiyacı, denetim güvenliğinin getireceği toplumsal faydanın öneminden kaynaklanmaktadır.

Kaliteli ve güvenilir bir denetim ortamı nasıl sağlanabilir?

Kulüp İç Denetiminde asli unsur, muhasebe standartları çerçevesinde kulübün çıkarlarının korunup, korunmadığının tespitidir. Kulübün, denetçiden beklediği ile, denetçi’nin kulübe verdiği şeyler arasında derin bir uçurum oluşmamasının tek şartı, yasalarda ağırlıklı olarak temenni odaklı kalan görevlerin sorumluluğunun, doğrudan Denetçi ile özdeşleşmesini engelleyen kamufl aj uygulamalarını bertaraf edebilecek düzenlemelerin yasalaşması biçiminde değişiklikler gerekmektedir. Örneğin;

1- Dernekler Kanunu’nda yapılacak bir değişiklikle Denetim Kurulu’ndan ayrı, denetimin gözetimini yapacak bir Gözetim Kurul’u oluşturulabilir.

2- Kulüp tüzük değişikliği ile denetçi adaylarının seçim koşullarını, yöneticilerin manidar tercihlerinden kurtaracak, objektif kriterlerin uygulanması ile angajesiz, bağımsız bir görev anlayışı ile işe başlama fırsatı elde edebilecek bir Denetim Kurulu oluşturulabilir.

3- İç denetimi yapacak denetçiler rotasyonla çalışmalı, görev süreleri, 2 yılı aşmamalı, her gelen Denetim Kurulu, bir önceki Denetim Kurulu’nun açıkladığı çalışma tablolarının devri niteliğindeki verileri kontrolden ve raporlamadan sorumlu olmalıdır.

4- Denetim görevi ciddi bir mesai gerektirdiğinden, ücretli olmalı, ücretler federasyonlarca ödenmeli, sonra kulüplerin alacağından kesilmelidir.

5- Kulüpler, denetçilere bağımsızlıklarını zedeleyecek ödüller vermemelidir.

6- Hatalı mali tablo onaylayan, sunan denetim ve yönetim kurulu üyeleri, yasa ile çok ağır cezai müeyyidelerle donatılmalı, ceza ertelemeleri yapılmamalıdır.

7- Yukarıdaki değişiklik önerileri, siyasi otorıte tarafından kabul görmemesi halinde hiç olmazsa bağımsız denetim yapılma zorunluluğu limitler aşılmasa dahi kulübe bağlı tüm Şirketleri kapsayacak biçimde genişletilmelidir. 8- Bir kulüp iç denetçisinin, ağır cezai müeyyidelerle donatılmış olması, denetçinin bağımsızlığını koruyabilmesinin en sağlam güvencesidir.

Düzeltici önlemler hayata geçirilebilirse, sadece spor ve kulüp sevgisi ile aday olan dürüst yöneticilerin her kulüpte karşımıza çıkması mümkün olabilecektir.