Pop İktisat
Enflasyon çeşitleri ile sosyal medya geçen hafta bayağı meşgul oldu. Oysa Dünya Gazetesini düzenli takip etseler greedflation, shrinkflation gibi kavramlarla çok önce tanışacaklardı.
Sadece Dünya Gazetesindeki bu köşe dâhil enflasyona, ekonomiye dair eşsiz yazılar yok, bizdeki heterodoks iktisatçıları sosyal medyada takip etseler en az 2 senedir bunları söyledikleri görülebilirdi. Greedflation, açgözlülük enflasyonunu ECB Başkanı Lagarde Mayıs 2023’de, Nobel ödüllü iktisatçı Paul Krugman Mayıs 2022’de X hesabında enflasyonu tartışırken shrinkflation kavramını kullandı.
Shrinkflation, kariyerine gazeteci olarak başlayan ABD’li komedyen Art Buchwald 1969’daki “Packaged Inflation” başlıklı The Washington Post yazısında hicivle ilk kez kullanıldı (Indyturk.com, Tuncer, 2022). Dünya’da hep yer aldığı için enflasyon çeşitlerine ve tanımlarına girmeye gerek yok ama yeni sayılabilecek bir başka kavram “Pop İktisat” başlığını burada gündeme sokacağız.
TDK’ya göre pop, dünyadaki gibi pop(üler) müzik demek. Listelerdeki oynaklığı nedeni ile hızlı tüketilen müzik türü olarak genelde bilinir. Popüler ise herkesçe bilinen, tanınan demek. İngilizce pop fiili ise atıvermek, çabucak koymak, patlatmak olarak çevriliyor. ChatGPT ise “Pop iktisat, genellikle popüler kültür ve fenomenlere odaklanan bir ekonomi dalını ifade eder” diye tanıma başlıyor.
“Pop iktisat, ekonominin sadece soğuk sayısal verilere dayanan bir bilim olmadığını ve kültürel faktörlerin ekonomik süreçleri etkilediğini savunur” diye özeti bitiriyor ChatGPT. İşte size “Pop İktisat”. Bizde genelde ana akım ortodoks yorumların baskınlığı ile salt çözümün ortodoks para politikası olduğu algısı ve inancı da aslında genelde buradan çıkıyor. Pop İktisat, bizde çok bilinen ve var olan bir kavram ve tanım değil.
Dünyada da keza bu başlıkta kaynak ve eser az sayıda. Örneğin, Bank of England bir pop-economics kitap çıkarmış. Cornerstone Press (Penguin) yayınevinden 2022 yılında ‘Can’t We Just Print More Money?’ adı ile hanehalkı ekonomik konuları anlasın diye çıkarmışlar (Patel ve Meaning, 2022). Taylor & Francis tarafından 1950-52 yılları arasında çıkartılan ‘Popular Economics’ hakemli dergisi var. Hazlitt, Henry (1946) Economics in One Lesson, Harford, Tim (2006) The Undercover Economist önerilen pop-economics kitaplarından.
‘Freakonomics: A Rogue Economist Explores the Hidden Side of Everything’, Steven D. Levitt, Stephen J. Dubner (2005); “Armchair Economist: Economics & Everyday Life”, Steven E. Landsburg (1993) diğer bazı pop-iktisat kitapları. ‘Economics Made Fun, Philosophy of the pop-economics’ (N. Emrah Aydinonat ve Jack Vromen, 2015) isimli kitapta Diane Coyle’un yazdığı ilk bölümün adı ‘The paradox of popularity in economics’ aslında yazımızın konusunu anımsatıyor.
Son örnek ise son 2 yılda yaşanan enerji ve arz şokları için (Bernanke vd. (2004) faize bu durumda dokunmayın demelerine benzer) “faiz arttırmak enflasyonu çözmez tersine azdırır” diyen “Freefall: America, Free Markets, and the Sinking of the World Economy” kitabı ile Joseph Stiglitz’in pop-economics yaptığı söylemi (Sorman, 2010).
Stiglitz Biden’ın hazine yardımları enflasyon yaratmaz diye bildiriye imza atan 17 Nobel ödüllü iktisatçıdan biriydi, Krugman ile beraber hatasını kabullenip düzeltti. Geçen hafta bizde pop iktisat hatalarını kabul edip açgözlülük enflasyonu, paket ve gramaj azaltma, kalite düşürme, şirket & satıcı enflasyonu gibi kavramları fark etti ve kabullendi.
David Fields ve Louis-Philippe Rochon, 2 heterodoks iktisatçı “The Monetary Policy Institute” bloğunda geçen hafta Phillips Eğrisini tarihe gömdüler. Çünkü ortodoks para politikası artık (küreseldeki) enflasyona çözüm yaratmıyor. Louis-Philippe Rochon ve Sergio Rossi aynı blogda “Should we be teaching Neoclassical Economics to undergraduates?” dediler ki haklılar (2023).
“Neoklasik iktisat kuramı 20.yy’ın çift kutuplu dünyasında özellikle Amerikan kapitalizminin desteğini alarak ana akım haline gelmiştir” (Dudu, Aydınlanma 1923, s.28). Bizdeki pop iktisat ana akım, savunduğu serbest piyasa ekonomisinin kurucusu (Avusturya Okulu) Mises’ın ‘Epistemological Problems of Economics’ kitabından dahi enflasyon gibi habersiz ve tezatları yazmakla bitmiyor.