Personele ödenen prim ve ikramiyeler

Kurumlar, kendi iç düzenlemeleri veya prosedürleri çerçevesinde, kapanan hesap döneminin performansına bağlı olarak, hesap dönemi kapandıktan sonra, personele prim veya ikramiye adı altında ödeme yapabilmektedirler.

1. Yasal düzenleme

Personele verilen prim ve ikramiyeler, temettü ikramiyelerinde olduğu gibi Gelir Vergisi Kanunu'nun 61. maddesi hükmüne göre ücret niteliğindedir ve bu niteliği nedeniyle de Gelir Vergisi Kanunu'nun 40. maddesinin (1) numaralı bendi kapsamında gider kaydedilir. Prim ve ikramiyeler ücret niteliği gereği ayrıca gelir vergisi stopajına konu olur.

2. Nasıl karar verilebilir?

Şirketlerde personele prim ve ikramiye ödemeleri şirket iç düzenleme ve uygulamaları kapsamında farklı prosedürler çerçevesinde yapılabilir. Prim veya ikramiye ödemesi şirket iç düzenlemeleriyle belirlenmiş olabileceği gibi, bu tür bir düzenleme olmaksızın da uygulama yapılabilir. Benzer şekilde ödemeler yönetim kurulu kararıyla yapılabileceği gibi, yönetim kurulu kararına bağlı olmaksızın, yetkilendirilmiş kişi veya organların kararına bağlı olarak da yapılabilir.

3. Ne zaman gider yazılabilir?

Personele ödenecek prim ve ikramiyelerinin kesinleşmesi ve ödeme prosedürleri temettü ikramiyelerinden farklı olsa da, gider yazma zamanı ve stopaj yapma zamanı ilke olarak temettü ikramiyelerinden farklı değildir.

Bu durum 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu uygulamasıyla ilgili 1 seri no.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğinde açıkça belirtilmiş, personele verilen temettü ikramiyelerinin gider olarak dikkate alınacağı dönem ve stopaj yapma zamanı açıklanmış, çalışanlara performans değerlemelerine bağlı olarak ödenecek prim ve ikramiyelerin de aynı esaslara tabi olacağı açıklanmıştır. Tebliğin ilgili açıklaması aşağıdaki gibidir:

"11.11. Kurumların yönetim kurulu başkan ve üyelerine verilen temettü ikramiyeleri

Öte yandan, kurum personeline ödenen temettü ikramiyeleri Gelir Vergisi Kanununun 61 inci maddesine göre ücret sayıldığından bu ödemeler kurum kazancının tespitinde ücret gideri olarak dikkate alınmaya devam edilecektir. Söz konusu temettü ikramiyelerinin bilanço günü itibarıyla ödenecek toplam tutarı kesinleştiğinden, çalışanlara o yıla ilişkin kurumlar vergisi beyannamesinin verilme süresinin sonuna kadar ödenecek temettü ikramiyeleri, ilgili olduğu yılın kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınabilecektir. Aynı husus çalışanlara ödenen performans değerlemelerine bağlı olarak verilecek prim ve ikramiyeler için de geçerlidir. Diğer taraftan, ücret niteliğindeki bu ödemelerin nakden veya hesaben yapıldığı dönemde vergi kesintisine tabi tutulması gerekeceği tabiidir."

Dikkat edileceği üzere Tebliğde, temettülerde olduğu gibi prim ve ikramiyelerin ilgili olduğu hesap dönemi matrahının tespitinde dikkate alınması için tahakkuk yeterli görülmemiş, ödemenin beyanname verme süresi sonuna kadar yapılması öngörülmüştür. Bizce, temettü ikramiyesi, prim ve ikramiyelerin ilgili hesap döneminde gider olarak dikkate alınması için ödeme şart olmayıp, giderin tahakkuk etmiş olması yeterlidir.

4. Prim ve ikramiye geç tahakkuk ederse ne olacak?

Öte yandan, çalışanlara ödenecek prim ve ikramiye tutarının beyanname verme süresinin bitiminden sonra tahakkuk etmesi halinde, ilgili dönem beyannamesinin değiştirilerek dikkate alınması gerekmekle birlikte, yukarıda yer alan 1 seri no.lu Tebliğdeki açıklama çerçevesinde, tahakkuk ettiği tarih itibariyle dikkate alınmasında bir sakınca görülmemektedir.

5. Tahakkuk etmiş ancak ödenmemişse?

Tebliğde yer alan açıklama nedeniyle, yapılacak bir vergi incelemesinde, tahakkuk eden ancak ödenmeyen prim ve ikramiyelerin gider yazılmasının eleştirilmesi kuvvetle olasıdır. Bu tür bir tarhiyatla karşılaşmamak için, bu tür ödemelerin beyanname verme süresi içinde ödenmesinin veya konunun riskinin değerlendirilmesinin önemi açıktır.

6. Personele ödenen prim ve ikramiyelerde stopaj yapma zamanı

Gelir Vergisi Kanunu'nun 94. ve 96. maddelerinde yer alan düzenlemelere göre, temettü ikramiyelerinden stopaj yapma zamanı, ödemenin nakden veya hesaben yapıldığı tarihtir.

Hesaben ödeme kavramı 96. maddede, stopaja tabi kazanç ve iratları ödeyenleri istihkak sahiplerine karşı borçlu durumda gösteren her türlü kayıt ve işlem olarak tanımlanmıştır.

Bu düzenlemeye göre, personele verilecek prim ve ikramiye "genel" tutarının kesinleşmesi (genel tahakkuk), gider kaydedilmesi veya karşılık ayrılması (çalışanları alacaklı gösteren bir kayıt yapılmaması koşuluyla) stopaj yapılmasını gerektirmemektedir.

Ödemeyi yapan tarafından nakden veya hesaben ödenmiş olan ücret çalışan tarafından elde edilmiş geliri ifade etmektedir. Gelirin elde edilmiş sayılmasıyla stopaj yapılması zamanı bu anlamda paraleldir. Ücretlerde gelirin elde edilmesi ekonomik ve hukuki tasarrufla gerçekleşmekte olup, bu tarih itibariyle ödemenin gerçekleştiğinin kabul edilmesi ve stopaj yükümlülüğünün yerine getirilmesi gerekir. Dolayısıyla bir önceki bölümde yapılan açıklamalar kapsamında, şirket prosedürlerine bağlı olarak kesinleşen prim ve ikramiye tutarı tahakkuk etmiş olmakta, ödenmeye başlanacağı (çalışan açısından ise ücretin talep edilebilir hale geldiği) tarih ise stopaj yapma zamanını ifade etmektedir.

Sonuç

Çalışanlara bir önceki yılın performansına bağlı olarak ödenen prim ve ikramiye tutarlarının hangi yılın gideri olarak dikkate alınacağı ile gelir vergisi tevkifatlarının ne zaman yapılacağı konusunu aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür.

1- Beyanname verme süresinin sonuna kadar kesinleşen performans primleri, ilgili oldukları hesap döneminin kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınmalıdır.

2- Çalışanlara, önceki hesap dönemi kârından verilecek paylar veya önceki hesap döneminin performansına bağlı olarak ödenecek prim ve ikramiyeler, geçici vergi beyannamesinin verme süresi sonuna kadar kesinleşmesi koşuluyla, geçici vergi matrahının tespitinde dikkate alınır.

3- 1 seri no.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği'nde yer alan, çalışanlara ödenecek temettü, prim ve ikramiyelerin gider olarak dikkate alınmasını beyanname verme süresi sonuna kadar ödeme koşuluna bağlayan açıklama nedeniyle, yapılacak bir vergi incelemesinde, tahakkuk eden ancak ödenmeyen temettü, prim ve ikramiyelerin gider yazılmasının eleştirilmesi kuvvetle olasıdır. Bu tür bir tarhiyatla karşılaşmamak için, ödemenin beyanname verme süresi içinde yapılması yerinde olacaktır.

4- Ücret niteliğindeki bu ödemelerin, nakden veya hesaben ödendikleri tarihte vergi kesintisine tabi tutulması gerekir. Hesaben ödeme tarihi, şirket yetkili kişi veya organları tarafından karar verilen, temettü, prim veya ikramiye ödeme süresinin başlangıcıdır. Bu tarihten önce, çalışanları alacaklı gösteren her türlü kayıt ve işlem de hesaben ödeme anlamına gelmekte ve stopaj yapılmasını gerektirmektedir.

5- İş akdi çerçevesinde, içinde bulunulan dönemim çalışması karşılığında düzenli olarak (örneğin 3 ayda bir) verilen prim ve ikramiyeler bu kapsama girmez. Söz konusu ödemeler ücret gibi değerlendirilerek ilgili ayda (veya üçüncü ayın son günü itibariyle) bodroya dahil edilerek vergilendirilir ve gider kaydedilir.