Perakendeciliğin üç boyutlu görüntüsü
Rekabet Kurumu'nun organize perakende sektöründe başlattığı araştırmanın ilk ürünü olan "Türkiye Hızlı Tüketim Ürünleri Perakendeciliği Sektör Ön İncelemesi" 59 sayfalık bir araştırma. Bir sektör raporu da denebilir. Aynı zamanda sektör üzerinde ilgili kamu otoritesi tarafından yürütülen ilk kapsamlı çalışma da sayılabilir.
Kurum, Mart 2011'de veb sitesinde kamuoyuna açıkladığı incelemeyi, ikinci aşamada başlattığı ve halen devam eden saha araştırmasıyla sürdürüyor. Hedef kitlesini sektörde faaliyet gösteren firmaların oluşturduğu araştırma tamamlandığında hızlı tüketim perakendeciliğinin net, ayrıntılı ve üçü boyutlu bir görüntüsü elde edilmiş olacak.
Sektör, doğal olarak rekabet açısından inceleniyor. Sadece Türkiye'de mi? Hayır! Uzunca bir süredir ABD'de Federal Ticaret Komisyonu, bu sektörü atölye çalışmalarıyla mercek altına almış. Avrupa Birliği Komisyonu konunun üzerinde; ayrıca İngiltere, Portekiz, Fransa, İtalya gibi ülkelerde rekabet otoriteleri düzeyinde sektör incelemeleri yapılmış veya yapılıyor.
Dönüşüm nasıl yönetilmeli?
ABD'de, Avrupa'da ve Türkiye'de kamu otoritelerinin cevap aradıkları temel soru şu: Perakende sektöründeki dönüşümün organize perakendedeki gelişmeyi engelleyici etkileri nasıl bertaraf edilebilir; sektörel düzenlemeler nasıl kurgulanmalı ve dönüşüm nasıl yönetilmeli?
İnceleme, araştırma ve tartışmalar bu temel soru ışığında genel olarak üç hareket noktasından yola çıkıyor: Tedarikçi firmalar aleyhine pazarlık gücünde ortaya çıkan dengesizlikler; Perakende zincirlerinin toplam perakende ticaret hacmindeki payının artması; Hızlı tüketim perakendeciliğinde yaşanan yoğunlaşma.
Rekabet Kurumu'nun Türkiye perakende pazarında sürdürdüğü saha araştırmasının amacı da bu çerçevede üç soru ile tanımlanıyor: Hızlı tüketim ürünleri sektöründeki üretici-tedarikçi firmaların karşılaştıkları rekabet sorunları neler? Tedarik zincirinin hangi kesimlerinde ne tür piyasa aksaklıklar var? Sektörde adil ve etkin rekabet ortamının sağlanması için ne gibi tedbirlerin alınması gerekir?
Tüketim hızlı sektör yavaş!
Ön incelemede dikkati çeken bazı tespitler var: Türkiye hızlı tüketim perakendeciliği sektöründe "organize perakendenin" payı 1990'lı yıllardan itibaren artıyor: 2004 yılı toplam ticaret 72 milyar TL, organize payı yüzde 30; 2009 yılında toplam ticaret 93 milyar TL, organize payı yüzde 43. Pazar payındaki artış görüntüdeki fiziki çoğalma ile doğru orantılı değil.
Sektörde yoğunlaşma oranları da düşük. Geleneksel artı organize toplamlı pazarda ilk 3 firmanın payı yüzde 12, en büyük 8 firmanın payı yüzde 18. Sadece organize perakende pazarında ise ilk 3 firma yüzde 28, ilk 8 firma yüzde 41 paya sahip (2009 yılı verileri.) Yoğunlaşma oranlarının 2006-2009 yılları arasındaki dizilimi de gerek genel gerekse organize sektörde ilk 3 ve ilk 8 firma ağırlığının, tahminlerin ve görüntünün aksine yavaş tempoda arttığını ortaya koyuyor.
Ön incelemede yer alan sektörel rekabet durumu değerlendirmesine göre, hızlı tüketim ürünleri perakendeciliğinde rekabet koşulları, Türkiye içinde bölge ve il bazında önemli farklılıklar gösteriyor. Kentleşme oranı, bölge ve illerin milli gelir payları, tüketici alışkanlıkları, ekonomik ve sosyal yaşam farklılıkları, tüketicilerin hareket (mobilizasyon) kabiliyetleri, bölge ve iller düzeyinde rekabet koşullarının ayrışmasına yol açıyor. Sektörün "ön görüntüsü" böyle. Bakalım "derin görüntüsü" nasıl çıkacak?