Perakende taslağına rekabet uyarısı
Gümrük ve Ticaret Bakanı Hayati Yazıcı’nın açıklamasına göre, ekim ayı başlarında kamuoyuna duyurulan “Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun Tasarısı Taslağı” üzerindeki çalışmalar tamamlanmak üzere. (5 Aralık 2013).
Taslak, önceki girişimlerin akıbetine uğramaz da bu yasama yılında tasarıya dönüşüp TBMM’de kanunlaşma şansına erişebilirse, hızlı tüketim malları perakendeciliği (HTMP) piyasası nihayet eksiği, fazlasıyla bir düzene sokulmuş olacak. En sorunlu düzen bile başıboşluktan iyidir. Nitekim, HTMP piyasasındaki karmaşa, tasarı taslağının genel gerekçe bölümünde şöyle vurgulanıyor:
“Ülkemizde 2000’li yılların başından itibaren hızlı bir gelişim seyri izleyen perakende sektöründe alışveriş merkezi, büyük mağaza ve zincir mağaza sayılarının artışıyla yaşanan dönüşüm süreci, bir yandan ülke ekonomisine katkı sağlarken, bir yandan da birtakım ekonomik, sosyal ve çevresel sorunlara neden olmuştur. İşletmelerin açılışında standartı bulunmayan karmaşık işlemler ile ödeme süreleri, markalaşma, haksız ticari uygulamalarda karşılaşılan sıkıntılar, bu sorunların başında gelmektedir.”
Rekabet raporunda HTMP
Perakende piyasası epey zamandır Rekabet Kurumu’nun izleme alanında. 2011 yılında Kurum uzmanlarınca hazırlanan kapsamlı sektör raporu dikkat çekiciydi. Daha sonra, Kurum’un 15. kuruluş yıldönümü nedeniyle yayımlanan ve farklı alanları inceleyen “Rekabet Raporu- 2012” ile de sektör bir kez daha incelendi ve hazırlıkları devam eden son tasarı taslağını da ilgilendiren önemli uyarılarda bulunuldu.
Rapordaki bilgilere göre, Türkiye’de HTMP piyasasındaki yoğunlaşma (tekel, oligopol vb.) Avrupa ülkelerine kıyasla düşük, yüzde 40’lı oranlarda. Buna karşılık, meselâ İngiltere’de ilk 8 perakendecinin toplam pazar payı yüzde 83 imiş.
Sektörde genel durum böyle; ama bölge ve şehir bazında yoğunlaşma oranları artıyor. Örnek; ilk 4 hızlı tüketim perakendecisinin pazar payı Ege Bölgesi çapında yüzde 49, İzmir’de yaklaşık yüzde 77. Rapora göre, Türkiye HTMP piyasasındaki yoğunlaşma, Avrupa’nın gerisinde bulunmakla birlikte, artış eğiliminde.
Rapordaki ilginç tespitlerden biri perakende piyasasındaki yapısal değişime ilişkin. Hızlı tüketim perakendeciliğinde organizenin payı artıyor, geleneksel perakendecilerin (esnaf) sayısı ve pazar payı azalıyor. Bu gelişme sonucu organize perakendede firma birleşme ve devralmaları da hızlanıyor.
Yasa rekabeti engellemesin!
Rekabet Kurumu HTMP ile ilgili yasal düzenlemeler konusunda hassas; yasaların bu piyasada rekabeti engellememesi gerektiğini savunuyor. Nitekim, şimdiki taslaktan önce, yine uzun süre tartışılıp rafa kaldırılan “Büyük Mağazalar Kanun Tasarısı Taslağı” ile ilgili “görüşünde” Kurum büyük perakende mağaza açılışlarının izne bağlanması, çalışma saatleri ve özel markalı ürünlerin sınırlandırılması gibi düzenlemelere “eşit rekabet şartlarını bozacağı, piyasaya yeni girişleri zorlaştıracağı” gerekçesiyle karşı çıkmış.
Kurum’un hazır tüketim malları piyasasında rekabeti engelleyici yasa düzenlemelerine karşı hassas ve uyarıcı tavrı 2012 yılı raporunda şu cümlelerle vurgulanmış:
“HTM perakendeciliği piyasasında yaşanan dönüşümün önemli etkinlik artışları sağladığı bilindiğinden, organize perakendenin gelişimini engelleme riski barındıran düzenlemeler tartışmalara açık hâle gelmekte, hatta organize perakende pazarına giriş engeli yaratan düzenlemelerin hafifletilmesi ihtiyacı oraya çıkmaktadır.” Kurum böyle düşünüyor; ama, önceki gibi, piyasaya girişi sınırlandıran önemli düzenlemeler içeren son tasarı taslağında yer yer sert engeller var.