Peki, bu iş nasıl yapılmalı?
Bir kaç haftadır ticareti teşvik için yapılacak kurumsal yardımların nasıl yapılmaması gerektiğine değiniyorum. Bir hikâye vardır. Hindistan'dan. Resim ustası çırağına mezuniyet ödevi olarak bir resim yapmasını ve resmi köy meydanına asmasını söyler. Resmin altınada "Beğenmediğiniz şeyleri işaretleyin" diye bir yazı yapıştırmasını ve bir de kırmızı kalem koymasını söyler. Bir hafta sonra çırak ağlamaklı geri gelir. Resmin üzerinde işaretlenmemiş yer kalmamıştır. Usta, "Şimdi bir resim daha yap ama alttaki yazıyı değiştir" der. Bu sefer "Beğenmediğiniz şeyleri düzeltin" yazılır. Çırak resmi, yazıyı ve kalemi yine aynı köyün aynı meydanına yerleştirir. Bir hafta sonra çırak memnun geri gelir. Resimde hiç işaret yoktur. Usta "İşte dersin budur" der. "İlk defasında konuda hiç bilgisi olmayanlara fikir sordun, ikincisinde eleştiri değil bilgi istedin. İnsanlar bilgileri olmayan konularda eleştiri yapmaktan çekinmezler."
Eh ben de haftalardır "o olmaz, bu olmaz" dedim. Sizler de "Eee nasıl olacak" diye soruyorsunuzdur. Haklısınız. Nasıl olacağını söylemezseniz, nasıl olmayacağını söylemenin bir anlamı yoktur. Konuya Brezilya'da yaptığım çalışmalardan girmiştik. Yani nasıl yapılması gerektiğini onlara anlatmıştım ve size de özetleyeceğimi vaadetmiştim. Vaadimi tutuyorum. Dinleyen anlatandan arif gerek.
Öncelikle yardımlarda talep ve ihtiyacın birbirleriyle karıştırılması sorununa değinelim. Bu sorunun çözümünde başlangıç noktası elimizdeki kurumların ihtiyacı olabilecek iş konusundaki her şeyin birbirini dışlayan (mutually exclusive) ve topluca örten (collectively exhaustive); yönetim konusunda da sadece topluca örten (collectively exhaustive) bir konu listesi. Yani bir kurumun (işletmenin) neye ihtiyacı varsa, olabilirse, olabilecekse öyle bir liste var elimizde. Gelelim listeye:
A. İşletmelerin iş konusundaki ihtiyaç alanları:
1-Ürün/hizmetlerin:
İstenilen özellik ve miktarlarda
İstenilen zaman ve
Planlanan kalitede
Planlanan veya altında maliyette üretilmeleri
2- Ürün/hizmetlerin etkin ve etkili dağıtılmaları
3- Ürün/hizmetlerin iletişim yoluyla etkin ve etkili tanıtılmaları
4- Hedef alıcıların satış görüşmeleri yapmalarının teşviki ve satış
B. İşletmelerin yönetim konusundaki ihtiyaç alanları
1- Stratejik planlama yapılması ve uygulanması
2- Mali kaynakların planlanması, tedariki, kullanılması ve denetimi
3- İnsan gücü kaynaklarının planlanması, işe alınması, çalıştırılması ve kontrolu
4-Tesisler ve altyapının planlanması, tedariki, kullanımı ve denetimi
5- Bilgi ve know-how kaynaklarının saptanması, tedariki, kullanımı ve kontrolu
6- Stratejik işbirlikleri ve ilişkilerin planlanması, kurulması, kullanılması ve kontrolu
Listede iki şeyi italik harflerle azdım. Dizgide atlamazlarsa gördünüz. Yok, eğer atladılarsa diye tekrarlıyorum: A4. Hedef alıcıların satış görüşmeleri yapmalarının teşviki ve satış ile B2. (kısmen) Mali kaynakların tedariki. Ticareti teşvik kurumlarının (TTK) hizmetlerinin hem etkinlik hem bütçe olarak üçte ikisi bu iki konuya yoğunlaşır. Geriye kalan üçte biri ise diğer konularda eğitim, ülke raporları, pazar araştırmaları vb. etkinliklerine harcanır. Aslında bu liste alt başlıklarla beraber iş konusunda 26, yönetim konusunda 47 konu içerir. Yani bir köşe yazısına sığmayacak kadar uzundur. Sizlere ana başlıkları veriyorum. Şimdi bir sürü akil adam "Bu liste nereden çıktı?" diye soruyordur. Öyle ya, herkes oturup bir liste hazırlayabilir. Benim bahsettiğim liste bir kuramdan üredi. Yoksa bir gece esip de oturup yazılan bir şey değil. Bu kuramı da anlatırım ama yazılarımı devamlı takibeden okurlar sıkılırlar çünkü daha önce anlattım. Sadece listenin çok ama çok önemli bir özelliğini tekrar vurgulamak istiyorum: Liste iş konusunda birbirini dışlayan (mutually exclusive) ve topluca örten (collectively exhaustive) konulardan oluşan bir listedir . Beş senede denene denene geliştirildi, on senedir uygulanıyor ve tek bir kelimesi değişmedi. Hani bir TTK'nın aklına eser de bunu kullanmaya kalkarlarsa, çok rica ediyorum bana bir ulaşsınlar bu listenin kelimesi niye değişmedi ve "mutually exclusive, collectively exhaustive" ne demek bir sorsunlar.
Şimdi gelelim halkımız arasında "zurnanın zırt dediği yer" olarak tanımlanan işin en hassas birinci noktasına. Daha önce de değindiğim gibi talep saptamak istiyorsanız bu listeyi verirsiniz ve iş adamlarına sorarsınız "Ne istiyorsunuz" diye. Yine daha önce yazdım Dünya'nın her tarafında onlar da size A4 ve özellikle B2 derler ve de ilave ederler "Devlet sorun çıkarıyor, çekilsin aradan".
Eğer talep değil de ihtiyaç saptayacaksanız, bu listeyi "teşhis" konusunda uzmanlaşmış ekiplere verirsiniz, örnekleme yoluyla bakarlar "neye ihtiyaç var" diye. Bunun ikisini de yaparsanız - ki tavsiye ederim - sonuçlar sizi şaşırtacaktır. Söz gelimi bir ülkede talep mali kaynak ve hedef alıcılarla satış görüşmeleri sağlanması yönündeyken, ihtiyaç açık arayla bilgi ve know-how kaynaklarının saptanması, tedariki, kullanımı ve kontrolu çıkmış, TTK kurumu da tüm hizmet portföyünü gözden geçirmek zorunda kalmıştı.
Bir de zurnanın yine zırt dediği ikinci nokta var. Onu da haftaya anlatırım.
Sağlıcakla kalın
****
1) TSIOS, Osman Ata Ataç, Ann Francis Penistan, ITC UNCTAD/WTO, Geneva 2009.
2) BMS, Osman Ata Ataç, ITC UNCTAD/WTO, Geneva, 2002