Parayı veren düdüğü çalıyor...

Türkiye'de nüfusun üçte bire yakını, yani yüzde 30'u üç büyük ilde; İstanbul, Ankara ve İzmir'de yaşıyor. Ama biliniyor ki, bu üç büyük il, ekonomik çarkların dönmesine nüfuslarının çok üstünde bir katkı yapıyor. Örneğin toplam mevduat ve kullandırılan nakdi krediler… Nüfustaki payları yüzde 30 düzeyinde bulunan bu üç büyük il, mevduatın yüzde 61'ine sahip, kredinin de yine yüzde 61'ini kullanıyor. Yani İstanbul, Ankara ve İzmir "parayı veriyor ve düdüğü çalıyor".

İstanbul fark atıyor

Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, İstanbul'un nüfusu yaklaşık 13 milyon. Türkiye'nin toplam nüfusu ise 72.6 milyon. Bir başka ifadeyle Türkiye'nin yüzde 17.8'i İstanbul'da yaşıyor. İstanbul, nüfusuna oranla mevduata çok büyük katkıda bulunuyor. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu verilerine göre, haziran sonunda 332.7 milyar lira düzeyinde bulunan toplam tasarruf mevduatına İstanbul'un katkısı tam 144.2 milyar lira. Yani, her 100 liralık tasarruf mevduatının 43 lirası İstanbul'dan geliyor.

Nüfustaki payı yüzde 17.8 olan İstanbul, mevduatın yüzde 43'üne sahip bulunuyor ve doğal olarak krediden de en büyük payı almayı bir anlamda hak ediyor ve alıyor da… Yine haziran sonu itibariyle 404 milyar lira düzeyinde bulunan nakdi kredilerin 169.7 milyar lirası İstanbul'a açılmış durumda. Yani İstanbul, nakdi kredilerden yüzde 42 pay alıyor.

İstanbul'un mevduata katkısıyla krediden aldığı pay neredeyse eşit. Mevduatın yüzde 43.33'ü İstanbul'dan geliyor, kredinin yüzde 42.01'i de bu ile gidiyor.

Ankara ve İzmir

Ankara'nın nüfusu 4.7, İzmir'in nüfusu ise 3.9 milyon düzeyinde. Ankara, nüfustaki yüzde 6.4'lük payına karşılık, tasarruf mevduatının yüzde 10'una sahip bulunuyor, nakdi kredilerden ise mevduatının epeyce üstünde bir pay alıyor. Ankara'nın nakdi kredilerden aldığı pay yüzde 13.5'e ulaşıyor.

Nüfustaki payı yüzde 5.33 düzeyinde bulunan İzmir, mevduata yüzde 7.5'lik bir katkı yapıyor, nakdi kredilerden ise yüzde 5.8'lik bir pay alıyor.

Üç büyük ilin ağırlığı

İstanbul, Ankara ve İzmir'in sahip olduğu toplam 203.3 milyar liralık mevduat, toplam 332.7 milyar liralık mevduatın yüzde 61.09'unu oluşturuyor. Bu iller, 404 milyar lira düzeyindeki toplam nakdi kredilerin ise yüzde 61.34 oranında 247.8 milyar lirasını kullanıyor.

Üç büyük ilin nüfustaki payı yüzde 29.54 düzeyinde. Bu illerin mevduat ve kredideki paylarının toplamı ise yüzde 61'i buluyor. Yani bu iller, mevduata katkıda bulundukları ölçüde kredi kullanmış oluyorlar; bu açıdan bir dengesizlik yok. Ancak, nüfusun yüzde 30'unun yaşadığı bu illerde mevduat ve kredi açısından oranın yüzde 61'e ulaşması, bu iller lehine nasıl bir ekonomik yoğunlaşma yaşandığını çok açık biçimde gözler önüne seriyor.

On il, dörtte üçe sahip

Mevduata sahip olma ve kredi kullanma açısından sıraladığımız ilk on il, toplamda yaklaşık dörtte üçlük pay alıyor. Mevduat ve kredi açısından üç büyük ili izleyen ikinci üç il aynı. Antalya, Bursa ve Adana, en çok mevduata sahip olan ve en çok kredi kullanan ikinci grup üç ili oluşturuyor.

Mevduat sıralamasında daha sonra Mersin, Muğla, Kocaeli ve Konya geliyor. Bu on il, 250.3 milyar lirayla toplam tasarruf mevduatının yüzde 75'ine sahip bulunuyor. Söz konusu on ilin nüfusu ise toplamda yüzde 46.8'lik bir pay alıyor.

Nakdi kredi sıralamasında ise ilk altı ilden sonra Kocaeli, Gaziantep, Konya ve Mersin bulunuyor. Kredideki ilk on il toplam kredinin yüzde 76.3 oranında 308.3 milyar lirasını kullanıyor. Kredi sıralamasında ilk onda bulunan illerin nüfustaki payları ise yüzde 47.94 düzeyinde.

…Ve son yetmiş bir ilin durumu

Nüfustaki payları yüzde 47-48 dolayında bulunan ilk on il mevduatın dörtte üçüne sahip, kredinin de yine aynı orandaki kısmını kullanıyor. Kalan yetmiş bir il ise nüfusun yüzde 52-53'ünü barındırıyor olmasına rağmen, mevduatın ancak dörtte birine sahip bulunuyor ve krediden de yine ancak dörtte bire yakın pay alabiliyor.

Biraz önce de vurguladık. Mevduata katkı ve kredi kullanımı açısından illerin "birbirlerinden alacaklı olmaları" gibi bir durum neredeyse hiç söz konusu değil. Hangi il ne kadar mevduat yaratabilmişse, krediden de üç aşağı beş yukarı o ölçüde pay alıyor. Dolayısıyla bu açıdan bir adaletsizlikten söz edilemez.

Ancak, nüfusun yüzde 30'unun yaşadığı üç büyük ilin, mevduat ve kredide yüzde 60 pay almasının da; nüfusun yarıya yakınının yaşadığı on ilin mevduat ve kredideki payının dörtte üçe yaklaşmasının da ciddi bir ekonomik güç dengesizliğinin göstergesi olduğu ortada.

İki rakam daha verelim. 81 ilin 57'sinin mevduattan, 56'sının ise krediden alabildiği pay, her bir il itibariyle, yüzde yarımı bile bulmuyor.

İstanbul, tek başına neredeyse Türkiye'nin yarısına bedel bir konuma doğru gidiyor. Para parayı, tesis tesisi, üretim üretimi çekiyor ve ekonomi İstanbul'a odaklanıyor.