Para zengin kentlerde konut ve ulaştırmaya yoksul kentlerde gıdaya gidiyor

Genel eğilim böyle... Hem zaten gelir dağılımındaki temel çarpıklık da kendini böyle gösteriyor. Haneler yoksullaştıkça gıdaya ayırmaları gereken pay artıyor. Daha doğrusu, karınlarını doyurduktan sonra geriye pek para kalmıyor ki başka alanlara harcama yapabilsinler.

TÜİK'in önceki gün açıkladığı bölgesel hanehalkı tüketim harcaması istatistikleri genel eğilimi tüm yalınlığıyla ortaya koyuyor.

Birkaç örnek verelim. İstanbul'da yaşayanlar harcamalarının 30.4'ünü konut ve kiraya, yüzde 16.2'sini ulaştırmaya yapıyor. Bu oranlar Ankara için yüzde 26.5 ve yüzde 18.8, İzmir için yüzde 27.3 ve yüzde 15.9 düzeyinde.

Ulaştırma için daha fazla pay ayıran iller de var. Ancak konut ve kira ile ulaştırma toplamı açısından bu üç büyük il ilk sıralarda. Söz konusu harcama toplamı İstanbul için yüzde 46.6'yı, Ankara için yüzde 45.3'ü, İzmir için yüzde 43.2'yi buluyor.

Gaziantep, Adıyaman ve Kilis illerinden oluşan grupta konut ve kira ile ulaştırma harcamalarının toplamının yüzde 44.7'ye ulaştığı dikkati çekiyor.

Bu arada ulaştırma harcamalarının kapsamına taşıt alımı, taşıt onarımı, akaryakıt harcaması gibi giderlerin de girdiğini ve taşıt sayısı ve kullanımındaki artışın ulaştırma harcamalarının ivme kazanmasına yol açtığını belirtmekte yarar var.

Gıdaya en az payı İstanbullu ayırıyor

TÜİK verileri, İstanbul'da yaşayanların tüm iller içinde yüzde 15.6'lık oranla gıda ve alkolsüz içeceklere en az payı ayıranlar olduğunu gösteriyor. Ama bu cümleyi şöyle okumak da mümkün: "İstanbul'da biraz önce de belirttiğimiz gibi konut, kira, ulaştırma ve otel-lokanta harcamaları öyle yüksek ki, gıdanın payı ister istemez düşük kalıyor."

İki kavramı karıştırmamakta da yarar var. İstanbul'da yaşayanların gıdaya az pay ayırması başka, gıda için az para harcıyor olması başka.

Burada vurgulanmak istenen, İstanbul'daki toplam harcamalarda gıdanın az pay aldığıdır, bu açık.

Yoksul kentlerdeki harcama gıdaya

İstanbul, yüzde 15.6 ile gıda ve alkolsüz içeceklere en az pay ayrılan kent. Bu oran Ankara'da yüzde 16.7, İzmir'de ise yüzde 18 düzeyinde.

Batıda yer alan gelişmiş kentlerde de yüzde 18 dolayında oranlar görebiliyoruz. Bursa, Eskişehir, Bilecik grubunda da, Antalya, Isparta, Burdur grubunda da oran yüzde 18 düzeyinde bulunuyor.

Ama Doğuya doğru gidildikçe, kentler yoksullaştıkça, gıda ve alkolsüz içeceklere ayrılan, ayrılması zorunlu hale gelen pay artmaya başlıyor.

Gıda ve alkolsüz içeceklerin toplam harcamada aldığı pay anlamında rekor Van, Muş, Bitlis ve Hakkari grubunda. Bu illerde yaşayanlar harcamalarının yüzde 31.1'ini gıda ve alkolsüz içecekler için yapıyor.

İkinci sırada yüzde 30.8'lik oranla Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt grubu geliyor.

Gıda ve alkolsüz içeceklere yüzde 30'un üstünde pay ayırmak durumunda kalan başka il grubu zaten yok.

Gıdadan ulaştırmaya...

Hanehalkının tüketim harcamalarında 2004 yılından geçen yıla kadar olan dönemde üç grup harcama büyük bir tesadüf aynı oranda pay aldı. Gıda ve alkolsüz içecekler, konut ve kira ile ulaştırma harcamalarının toplamda 2004 yılında yüzde 62.9 olan payı, geçen yıl da aynı düzeyde oluştu.

Toplam oran değişmedi ama bu üç harcama grubundan ikisinde belirgin bir yer değiştirme gözlendi.

Konut ve kiranın 2004 yılında toplam harcamada yüzde 27 olan payı, geçen yıl yüzde 25.2'ye indi.

Ancak asıl pay değişimi gıda ile ulaştırma arasında yaşandı. Gıdanın payı yüzde 26.4'ten yüzde 19.5'e geriledi, ulaştırmanın payı ise yüzde 9.5'ten yüzde 18.2'ye tırmandı.

Önümüzdeki dönemde bu eğilimin daha da belirginleşerek devam edeceğini tahmin etmek de hiç zor olmasa gerek.