Özel sektörün yatırım iştahı kalmadı, teşvikli yatırımlar geçen yılın ya

Hazine Müsteşarlığı tarafından teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarı yılın ilk iki ayında geçen yıla göre neredeyse yarı yarıya azaldı. Geçen yıl iki ayda 4 milyar 954 milyon lira düzeyinde olan teşvik belgeli yatırım tutarı, yüzde 48.5 azalarak bu yıl 2 milyar 553 milyon liraya indi. İki aylık teşvikli yatırım tutarı 2007 yılında 3.6 milyar, 2006 yılında 5 milyar lira düzeyindeydi.

Yatırım teşvik belgeleri, bütün sektörlerde azaldı. Teşvikli yatırımlar tarımda 38 milyondan 31 milyona, madencilikte 209 milyondan 22 milyona, enerjide 984 milyondan 668 milyona geriledi. Yatırımlarda en büyük ağırlığa sahip olan iki sektörde de ciddi azalmalar yaşandı. İmalat sanayinde teşvik belgesine bağlanan yatırımların tutarı 1.8 milyardan 1.2 milyara, hizmetler sektörü yatırımlarının tutarı ise 1.9 milyardan 644 milyona gerilemiş durumda. Hizmetler sektöründeki yatırımların tam üçte iki oranında azaldığı dikkati çekti.

Yeni yatırımlar yüzde 52 azaldı

Teşvik belgesine bağlanan yatırımların toplamında yüzde 48.5 gerileme olurken, komple yeni yatırımlardaki düşüşün oranı yüzde 52'ye ulaştı. Geçen yılın ilk iki ayında 3.7 milyar lira olan komple yeni yatırım tutarı, bu yıl 1.8 milyar lirada kaldı.

İki ayda 451 milyon liralık tevsi, 127 milyon liralık da tamamlama yatırımı için teşvik belgesi alındı. Diğer alanlardaki yatırımların tutarı ise 176 milyon lira düzeyinde.

Marmara ilk sırada

İki ayda teşvik belgesine bağlanan yatırımlar kapsamında en fazla yatırım Marmara Bölgesi'nde yapılacak. 781 milyon liralık yatırımın teşvik edildiği Marmara'yı, 472 milyonla Karadeniz ve 370 milyonla Güneydoğu Anadolu Bölgeleri izliyor.

En az yatırım yapılacak bölgeler ise 121 milyonla Doğu Anadolu ve 212 milyonla İç Anadolu Bölgeleri.

İki aylık dönemde yedi ildeki teşvik belgeli yatırım tutarı 100 milyon lirayı aştı. Bu iller ve yatırım tutarları şöyle: "İstanbul 357, Gaziantep 331, Rize 198, Mersin 167, Ankara 142, Düzce 125 ve Kocaeli 113 milyon lira." Söz konusu yedi ildeki yatırım tutarı 1.4 milyar lirayı buluyor. Bu illerin toplamdan aldığı pay ise yüzde 56'ya ulaşıyor.

İstihdam da geriliyor

Teşvik belgesine bağlanan yatırımlardaki azalmanın doğal bir sonucu olarak yaratılacak istihdam da azalıyor. İki ayda teşvik belgesi verilen yatırımlarla 2006 yılında 30 bin 647, 2007'de 25 bin 429, 2008'de ise 16 bin 611 kişiye iş olanağı yaratılması öngörülmüştü. Bu yıl ise, istihdam 9 bin 47 kişiye düştü.

Emek yoğun sektörlerden olan madencilikteki yatırım tutarının 209 milyondan 22 milyona inmesi, yaratılacak istihdamda da önemli azalmaya yol açtı. Geçen yılın iki ayında madencilik yatırımlarıyla 1.215 kişiye iş yaratılması öngörülüyordu. Bu yıl ise yatırım tutarındaki düşüşe paralel olarak madencilik istihdamı yalnızca 88 kişi oldu.

İmalat sanayi istihdamının yaklaşık 8 binden 4 bin 897'ye, hizmetler sektörü istihdamının da 6 bin 561'den 3 bin 633'e indiği görüldü.

Gidişat kaygı verici

Hazine Müsteşarlığı tarafından teşvik belgesine bağlanan yatırımların tutarında iki ayda geçen yıla göre ortaya çıkan  ve yüzde 50'ye yaklaşan bu düşüş, 2009'un tümüne ilişkin ipucu niteliğinde ve bu durum kaygı veriyor. Küresel krizin etkisiyle kimse önünü göremiyor, sağlıklı değerlendirme yapamıyor. Böyle bir ortamda özel sektörün yatırım yapmaktan kaçınması çok doğal bulunuyor. Mevcut tesislerin bile çok düşük kapasiteyle çalıştırılabildiği ve bu durumun ne kadar süreceğinin hiç bilinmediği bir ortamda eldeki kaynakları yeni yatırımlara kanalize etmenin pek de rasyonel bir davranış olmayacağı kanısı hakim. Bu yüzden, yatırım eğiliminde ciddi bir daralma var.

Ancak, Türkiye'nin de yatırıma ihtiyacı var. Bireysel yaklaşımda doğru olan, Türkiye için yanlış. Ne var ki bunun için bireyleri suçlamak mümkün değil. Yatırım ortamının iyileştirilmesi gerekiyor.

Kamunun bir yandan üretime dönük alanlardan çekilirken, bir yandan yeniden üretim amaçlı yatırımlar yapması söz konusu edilemez. Bu yatırımları özel sektör yapacak. Ama özel sektör de bu koşullarda kendi açısından haklı olarak yatırıma niyetlenmiyor. Bu yüzden, yatırım iştahını körükleyecek koşullar yaratılması, teşvikler ortaya konulması gerekiyor. Bu yapılmadığı takdirde yatırım eğiliminin iyice yavaşlaması ve Türkiye ekonomisindeki sorunların, küresel kriz bittikten sonra da uzun süre aşılamaması riski bulunuyor. Türkiye'nin her yıl yaklaşık 750 bin kişiye iş olanağı yaratmak durumunda olduğunu unutmamak gerekiyor.