Ortak yaşama alanı kibbutzlar üzerine bir değerlendirme

Prof. Kenan Mortan, 2018 İsrail Devleti'nin kuruluşunun 70. yılı öncesi, devletin kuruluşunun mihenk taşı, "bir arada ortak kollatif yaşama” anlamına gelen kibbutz konusunda yerinde yaptıkları çalışmanın metnini ilk bulgularını gönderdi. İlginç bilgiler içeren bu konudan sizlere de bahsetmek istiyorum.

İlk “ortak yaşama hareketinin” Thomas Moor”un 1516’da kaleme aldığı Ütop’yası ve Saint Simon’un ilkelerine dayalı olarak 1851’de iki ay süreyle gerçekleşen 50 bin insanın katıldığı Paris Komünü olduğu çalışmada belirtiliyor. Bunun Ütopya’da denildiği gibi, hiç kimsenin hiçbir şeyi yoktur, ama herkes zengindir. 1910 yılında Degenia Alef adlı kibbuztun ilk ortak yaşama alanı olduğunun kabul edildiği bilgisi de veriliyor.

İsrail’in 10. yılında o ülkeye gidip kibbuztlar konusundaki Cumhuriyet gazetesinde yayınlanan yazısında Yaşar Kemal’in şu değerlendirmeyi yaptığı aktarılıyor:

“Yetmişiki milletten kopup gelmiş insanlar, on yıldır İsrail’de bir arada, bir potada erimeye çalışıyorlar. Küçücük avuç uçu kadar bir toprakta insanoğlunun hayattaki en görülmeye, en üzerinde durulmaya değer olaylarandan biri cereyan ediyor. İsrail, kapitalizm ile en ileri sosyalizmin yan yana yaşadığı bir yer... Paranın bulunmadığı, her insanın gücü yettiği kadar istihsal, ihtiyacı kadar istihlak ettiği Kibust var.”

İsrail’in kurucusu Ben Gurian, 1955’te Negev çölündeki Sde Boker adlı kibbutzda kaleme aldığı günlüğünde, “İsrail’in Ar-Ge kapasitesi Negev Çölü'nde test edilecek. Bilim adamları yeni alanlar üstünde odaklanmayı bilmeli, bunların başında güneş enerjisi geliyor. İsrail sadece deniz suyunu arındırıp içme suyuna dönüştürürse insanlığın kurtuluşu olur” düşüncesine yer veriyor.

Mortan, İsrail’in Filistin toprakları ve sınır boylarındaki en zorlu araziye yerleşerek yeni bir devlet olarak yaşama alanını kibbutzlarla yaratığını belirttikten sonra, bu dönemki izlenimlerini belirtirken, “Oysa gözlemimiz o ki şimdi kibbutz içinde birbirlerine şalom/merhaba demikte bile yüksünüyorlar. Bu yüzden kibbutz haremetinin ana gündem maddesini, ‘motivasyon kaynaeğı’ araştırmadan önce kibbutzlar için ‘yeni amacı’ belirlemek gerekir” diyor.

2000’li yıllarda yaşlanan kibbutzlarda bünyelerindeki sanayi kuruluşlarının artan kredi faizlerini ödeyemedikleri için özelleştirme sürecinin başladığını, evlerin kibbutz üyelerine satıldığını, ortak yemekhanenin ücretli hale geldiğini, temel gıda maddelerinin kooperatiflerde paralı olduğununu, sınai işletmelerine ya ortak alındığını ya da tamamen satıldığı bilgilerini de Mortan/Saffari aktarıyor. 275 kibbutztan 200w’ünün ya satldığı ya da değişime uğradığını, finansal durumu iyi 50 kibutzun kuruluş dönemindeki yapısını koruduğunu 15’inin ise karma konum yapısını sürdürdüğü tespiti çalışmada ortaya kuruluyor. Bu yeniden yapılanma sürecine dini kibbutzların da dahil olduğu belirtiliyor.

Mortan çalışmalarının sonuna 15 saptamalarına da yer vermişler. Geçen yüzyılda İsrail’in kuruluşunda önemli yeri olan kibbutzların dününü bugününü ele alan çalışmadan edindiğim bilgileri sizlerle de paylaşmak istedim...