Ortadoğu'daki gelişmelerin piyasalara etkileri
Libya'daki ayaklanma petrol fiyatlarını Ekim 2008'den beri en yüksek seviyelerine çıkarırken global fiyatların bir göstergesi olarak kabul edilen Brent petrol 119$'a, ABD için gösterge endeks olan ham petrol (WTI) ise 102 $'a kadar yükseldi. Libya'daki olaylarla ile birlikte geçen haftadan bu yana WTI %16, Brent %12 arttı.
Libya'daki artan gerilim ve istikrarsızlığın diğer petrol ve gaz ihracatçısı ülkelere sıçraması en önemli risk unsuru. Basında yer alan haberlere göre büyük petrol şirketlerinin üretimlerini durdurmaları ile Libya'nın 1.6 milyon varil olan günlük petrol üretiminin yarıya indiği tahmin ediliyor. Bu da 87 milyon varil olan günlük dünya petrol üretiminin %1 azalması demek.
Libya günlük dünya petrol üretiminin yaklaşık %2'sini OPEC'in toplam üretiminin ise %4.4'ünü oluşturuyor; 12 OPEC ülkesi içinde 9. sırada yer alıyor. Avrupa'da tüketilen gazın üçte biri ve petrolün dörtte biri Kuzey Afrika'dan geliyor. Libya ve Cezayir dünya petrol rezervlerinin %4'ünü, gaz rezervlerinin ise %3.5'unu elinde bulunduruyor.
Ortadoğu'daki gelişmelerle petrolde daha yüksek risk primleri fiyatlara dahil ediliyor. Capital Economics'e göre bu durum varil başına risk primini 5 $'dan 10 Ş'a yükseltiyor.
Libya'daki üretim kayıpları nedeniyle Suudi Arabistan üretimi artırmaya hazır olduğunu açıkladı. Suudi Arabistan'ın halen günlük 4 milyon varil civarındaki atıl petrol üretim kapasitesi bulunuyor.
Artan petrol fiyatları ve gıda fiyatları bölgede enflasyon baskılarını artırıyor. Ancak, politika yapıcılarının büyümeyi engelleyebileceği endişesi ile faiz oranlarının arttırılmasına mesafeli yaklaşabileceği değerlendiriliyor.
Petrol fiyatlarındaki artış global gelir transferini de bir grup ülkeden diğerine kaydırıyor. Yüksek petrol geliri olan ülkelerin de bölgeye yayılan huzursuzluğu engellemek amacıyla kamu harcamalarını artırmaları bekleniyor. Suudi Arabistan 36 milyar $ tutarında finansal destek önlemi açıkladı.
Piyasalara baktığımızda; değerli metaller, güvenin azaldığı bu durumlarda alternatif yatırım ve korunma amacıyla ilgi görüyor. Altın son 10 günde %4 artışla 1.416 $ zirve seviyesine yaklaştı. Gümüş ise 30 yılın en yüksek seviyelerinde;33.5$
Dünya borsaları da olumsuz etkileniyor: Dow Jones endeksi son iki günde %2,7 değer kaybederken, Avrupa'da ise son 3 günde İtalya borsası %4,9, Fransa ve Almanya borsaları da %3'den fazla değer kaybettiler. Bu ülkelerin borsaları Ortadoğu'daki gelişmelerden Libya'ya kadar etkilenmemişlerdi. Ortadoğu ülkelerinin borsalarında ise son 10 günde %5-%9 arasında kayıplar görülüyor
İMKB-100 de borsalardaki genel satışın yanı sıra artan petrol fiyatlarının cari açık ve enflasyonu olumsuz etkileyebileceğine ilişkin kaygılarla hızlı bir şekilde değer kaybetti ve Pazartesi-Çarşamba arasında %4,3 geriledikten sonra Perşembe günü de kayıplarını sürdürüyor.
Ham petrol, Türkiye'nin toplam enerji ithalatının yaklaşık %25'ini kapsıyor. Geçtiğimiz yıl ortalama petrol maliyetinin yaklaşık 80 dolar olduğu göz önüne alındığında yaptığımız hesaplamaya göre ham petrol ithalat miktarında değişiklik olmadığı varsayımıyla bu fiyatın üzerindeki her 10 dolarlık artışın yıllık 1,2 ile 1,5 milyar dolar arasında ek maliyet yaratmasını bekliyoruz.
Bu gelişmeler göz önüne alındığında emtia fiyatlarının seyri enflasyon açısından en temel risk unsuru olarak karşımıza çıkıyor. Bu artış devam ettiği veya petrol fiyatları TCMB'nin öngörülerinin üzerinde kaldığı takdirde yeni parasal sıkılaştırma önlemleri gündeme gelebilecek. Ancak TCMB, politika araçlarının kullanımının dış talep, sermaye girişleri ve kredi büyümesindeki görünüme bağlı olarak değişebileceğini belirtiyor.