Orta vadeli yapısal öneriler – 2
Farklı gazete yazılarımda, TV demeçlerimde, akademik makalelerimde dile getirdiklerimizden kalan bakiyeye, önceki yazımızdan kaldığımız yerden devam edelim.
Dijital TL ile birlikte elektronik para ve ödeme sistemleri mevzuatımızın yeknesak olarak gözden geçirilmesi, bir dönem üzerinde çalışılan kripto para yasası ile birlikte değerlendirilmesi ve günün gereklerine göre revizyonu. Dünyada örneği görülmeyen vadeli çek piyasa gerçeği.
Bir ödeme enstrümanı olan çek (daha önce detaylı anlattığımız sermaye açığı ve artan finansman giderleri nedeni ile) ağırlıklı kredi enstrümanı olarak kullanılıyor.
Çek (hesapta karşılığı yokken) vadeli (?!) keşide edildikten sonra hamiline ciro ile keşideci, ciranta herkes sonsuz para yaratabilme gücüne sahip ve bu para arzı tanımları içerisinde yer almıyor, ölçülemiyor.
Eğer enflasyonun salt parasal olgu olduğunu kabul ediyorsak bu alanda artık elle tutulur gelişmeler gerekiyor. Özellikle gıda enflasyonunda lojistik maliyetlerin, ithal parça, mazot, yağ, vb. nedenlerle etkisinin ölçülmesi. Taşımacılığın tren ve su yoluna hızla kaydırılması.
Kızılırmak, Sakarya gibi nehirlerde Avrupa örnekleri gibi nehir taşımacılığının sağlanması (Orijinal fikir, babam Ali Rıza Dirican’a aittir).Troy kart lisansının yurtdışı yaygınlığının stratejik olarak ele alınması, Afrika pazarı başta işbirlikleri ile yaygınlaştırılması.
2013 öncesi tezsiz yüksek lisans yapanların doktor, doçentlik, profesör yolu açıkken MYO’larda öğretim görevlisi olamamasının şekil şartı açısından gözden geçirilmesi. Vakıf üniversitelerinin yurtdışında şubeleşmesi, satın alma ve birleşmelerinin özendirilmesi ve mevzuatının hazırlanması.
Yabancı statülü öğrencilerin öncelikle vakıf üniversitelerinde okumasının sağlanması. Vakıf üniversitelerindeki öğretim elemanlarının akademik denklikte olduğu gibi tüm özlük hakları açısından devlet üniversitesindekilerle denkliğinin sağlanması, örneğin emeklilik sonrası devlet üniversitesinde çalışma gibi.
Üniversite eğitim sürelerinin bölüm, program bazında AB ve yurtdışı örneklerdeki gibi günün gereklerine uygun olarak revize edilmesi, meslek liselerinin öne çıkarılması. Yapay zekânın hızla gelişimi kapsamında akademik yükselme esaslarının gözden geçirilmesi.
SPSS, Python gibi kolaylaştırıcı, aracı programlar olarak mı yoksa benzerlik, özgünlük kapsamında mı değerlendirilecek gibi. Şahsi fikrim ilki daha doğru. Yapay zekâ ve robotik üzerine Avrupa Birliği örneğindeki gibi mevzuat düzenlemelerinin başlatılması. Ulusal (Finansal) Fraud (Suistimal) Bilgilendirme ve Takip altyapısı ve gerekli bilgilendirme site ve hesaplarının oluşturulması.
Örneğin; Hollanda fraudehelpdesk.nl. Telekomda olduğu gibi banka hesap numaralarının bankalar arasında taşınabilirliğinin devreye alınması. IBAN zaten bunu sağlayabilir.
Ulusal paralarla dış ticaret mevzuatının ve uygulama hazırlıklarının yapılması. Kamu altyapı projeleri (PPP) dâhil olmak üzere halka arzların dijital varlık (token) olarak yapılması imkânının oluşturulması.
MKK, Takasbank kayıt ve saklamalarının, EMKT adaptasyonunun sağlanması, BİST’te ilgili piyasa/pazarın oluşturulması. Şirketlerin AR-GE harcamalarının ciro, karlılık, vb. belli bir oranın üzerinde olması halinde teşvik ve desteklerden daha fazla veya öncelikli faydalanması.
Tarım kredi ve kadın girişimci kooperatiflerinin BİST ve TCMB piyasalarına veya Eximbank kredileri gibi teşvikli düşük maliyetli kredilere belli şartlar dâhilinde direkt ulaşımının sağlanması. İthalatla ilgili yapılan çalışmalar gibi ihracatın da enflasyondaki etkisinin ölçülmesi. Arz yönlü ve fiyatlama davranışları açısından rekolte ve üretimin düştüğü dönemlerde, kapasite kullanım oranı gibi değişkenler dahilinde para politikası etkisi açısından.
Devlet ulusal arşivleri gibi kamu büyük veri arşivi ve iş zekası kurgusunun makro veriler için oluşturulması ve yapay zeka destekli nedensellik ve simülasyon analizlerinin yapılması. Son olarak bütçe. 5 yıllık CDS primimiz 550’lerden 390’a gelirken Mayıs sonrası dış borç faiz ödemelerimiz ise artışa geçmiş. Rusya Ukrayna Savaşı ile enerji fiyatları kaynaklı dış ticaret açığımız hızla yükselmişti. 2. Yom Kippur Savaşı ile Ortodoks para politikamız bakalım ne yönde gelişecek?