Örgütsel küçülme; Krizin reçetesi olabilir mi?
Doç. Dr. Nesrin Ada - EGE Üniv. İİBF, İşletme Blm.
Günümüz iş dünyası, yoğun ve ağır rekabet koşulların da varlığını sürdürme çabası içinde. Globalleşmenin de etkisiyle eskiye oranla çok daha sık krizlerle yüz yüze gelen işletmeler için krizin reçetesi “Örgütsel küçülme (ÖK)” nedir? Son yıllardaki araştırmalar ve bilim insanları organizasyonel küçülmeyi “stratejik bir seçenek” olarak göstermektedir. Bu konudaki literatür konuyu destekler nitelikte yayınlar yapmaktadır. Bu gün bilinmektedir ki sürekli değişime ayak uydurmak ve yenilik yapmak zorunda işletmelerin başarısı örgütün performansını, esnekliğini, etkinliğini ve rekabet gücünü artırmak amacıyla fiziksel kaynaklarda ve insan kaynaklarında planlı bir azaltmayı ifade etmektedir. Örgütsel küçülme modern bir yönetim anlayışı olarak kabul edilmekte, İçerisinde stratejik yönetim anlayışını da barındırmaktadır. Bu konunun iyi uygulanabilmesi için gerekli şartların en önemlisi çevresel faktör dinamiklerinin iyi incelenmesi, ölçülmesi ve iyi tanınması zorunluluğudur.
Günümüz örgütleri globalleşen dünya ile birlikte başka yeni özellikler kazanmıştır. Bunların başında bilgi teknolojileri deki hızlı ve radikal değişim, örgüt çevresi, örgüt yapısı ve örgüt teknolojisi değişkenlerinin örgütleri daha esnek bir yapıya ve yönetim anlayışına evrilmelerini zorunlu hale getirmiştir. İşletmeler bu değişim koşullarında, iç ve dış çevreye uyum sağlayabilecek yetenek ve yönetim mükemmelliği kazanma yolunda gayret göstermektedirler. Değişime ve farklılıklara uyum yeteneği olarak ifade edilen esnek yapılar, işletmelerin organizasyon yapıları, teknolojileri, insan kaynakları, çalışma şekilleri, kaynak kullanımı, üretim süreçleri ve pazarlama stratejilerini değiştirerek daha dinamik bir yapı oluşturmalarına neden olmaktadır. Örgütsel küçülme stratejisi 1980’lerden beri işletmelerin ilgisini çeken bir konudur. Ayrıca müşterilerin ihtiyaç ve beklentilerinde oluşan değişim şartlar arasında başat bir rol oynamaktadır.
Örgütsel küçülmeye (ÖK) neden ihtiyaç duyulur?
Özellikle kriz dönemlerinde işletmelerin başvurabilecekleri önemli bir reçetedir. Çünkü, maliyetleri düşürmek, karar sürecini hızlandırmak, İletişim etkinliğini öne çıkarmak, rekabet gücünü ve verimliliği artırmak, Temel yeteneğe erişmek, Çalışanları güçlendirmek, küresel rekabette öne çıkmak istemektedirler. İşletmeler dünyadaki son değişimler nedeniyle daha çok çevresel tehdit altındadır. Tehdidin etkilerinden kaçmak, kar paylarını ve satışlarını arttırmak, daha çok yatırım olanaklarını yakalamak, yeni teknolojilere kolaylıkla ulaşmak, daha nitelikli insan kaynaklarını istihdam etmek amacıyla örgütsel küçülmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Örgütsel küçülmenin işletmelerin varlığını devam ettirmelerinde stratejik bir yönetim aracı olduğu ve bu yöntemin sadece kriz dönemlerinde değil aynı zamanda işletmenin amaçlarına ulaşması için kullanılabilecek bir yöntem olduğu iyi bilinmelidir. Ayrıca örgütsel küçülmenin istenen düzeyde netice vermesi için yöneticilerin liderlik özelliği göstermeleri önemlidir. Küçülme ayrıca şu amaca yöneliktir. “Küçülerek büyümek” kavramı bütün işletmeleri özendirmekte ve avantaj içinde büyümeyi arzu etmektedirler. İşletmeler ayrıca iç ve dış faktörlerin etkili olduğu rekabetin artmasıyla, pazarların daralması, durgunluk, gelirlerindeki karlılığın azalması, tüketicilerin memnuniyetsizliği, çevreye uyum zorlukları, yasalar, yeni teknoloji girişi, artan işgücü maliyetleri, ve müşteri ihtiyaçlarına daha hızlı cevap verme ihtiyacı İç problem sebeplerini ifade eden faktörlerin yanısıra örgütün yaşı, örgütsel başarı, örgütün büyüklüğü, çeşitlilik ve merkezileşme oranı, yeni ve ileri teknolojiyi edinme oranı, artan pazar paylaşımı, uzman eksikliği, düşük finansal sonuçlar, strateji değişikliği, yeniliğe ve girişimciliğe açık olma isteği ve verimliliğin düşük olması gibi pek çok faktör sayılabilir.
Örgütsel küçülme nasıl uygulanır?
Öncelikle ÖK’nin başarıya ulaşması için iyi yönetilmesi gereklidir. Bu durum İşletmelerin bizzat kendileri için hayatı önem arz eder. ÖK bir “değişimi” ifade eder. Değişim her zaman iyi yönetilmeye muhtaçtır. Uygulayıcılar konu ile ilgili yetkin, yetenekli ve uzman kişilerden oluşmalıdır. Aksi halde küçülmenin negatif etkileri ile karşı karşıya kalan işletmeler için daha ağır sonuçlar meydana gelebilir. Ancak ÖK verimli uygulandığında ve sistematik olarak izlendiğinde hedefine ulaşabilir. Başarıya ulaşmak için stratejik bilgi, uygun araştırma, ölçme ve değerlendirme gibi teknik donanıma ihtiyaç vardır. Bunlar için ayrıca tüm tarafların başta çalışanların, tüm yöneticilerin ve ortakların olurları gereklidir. Etkin iletişim becerileri kullanılmalı Stratejinin uygulanmasında küçülme süreci, küçülmenin amaçları, nedenleri, başarı koşulları uygulayıcılar tarafından iyi incelenmeli taraflara iyi anlatılmalıdır. Uygulamada şu adımlar takip edilmelidir.
1- Küçülme kararının alınması; En son başvurulacak bir uygulama olarak kullanılmalı, güvenilir bir vizyon oluşturmalıdır.
2- Küçülmenin planlanması; Fonksiyonlar arası takımlar oluşturulmalı, örgütü oluşturan tüm unsurlar belirlenmeli, sürecin düzenlenmesi için uzman kullanmalı, yöneticilere eğitim olanakları sağlanmalı ve örgütün tüm birimlerine bilgi verilmelidir.
3- Küçülmenin uygulanması; Uygulamaya gidilirken etkin iletişim becerileri ile olayın samimiyeti taraflara hissedilmelidir. Özellikle işten çıkarılan personel çeşitli yöntemlerle desteklenmeli uygulama adil ve şeffaf olma ilkesine dikkat edilmelidir. İşletmede kalanlara eğitim ve kariyer imkânları sağlanmalıdır.
Örgütsel küçülmeler her ne kadar 1990’lardan itibaren “stratejik uygulama alanı olarak tercih” edilse de günümüzde kriz dönemlerinde başvurulan iyileşme çabaları olarak yerini ve güncelliğini korumaktadır.
Nesrin Ada, Dokuz Eylül Üniversitesi mezunudur. Yüksek Lisans ve Doktorasını Ege Üniversitesinde yapmıştır. Bir dönem Fransız hükümetinim bursu ile daha sonra altı ay YÖK bursu ile Fransa’da değişik üniversitelerde bulunmuştur. Şu anda Ege Üniversitesinde İktisat fakültesin İşletme Bölümü’ Doçent olarak görev yapmaktadır. Ayrıca 1999 yılından itibaren Fransız (UPF) Basın Birliği üyesidir.