OPEC sorunu çözdü (mü?)
Konu hakkında epey yazı yazıldı. Bir dönem petrol piyasasının ana aktörü olan, fiyat ve miktar belirleyicisi rolünü oynayan OPEC (Petrol Üreticisi ve İhracatçısı Ülkeler Örgütü) son dönemde neredeyse oyunun etkisiz aktörü haline gelmişti. 2008 krizinden sonra petrol ihracatçısı ülkeler OPEC’in temsil ettiği kartel örgütlenmesini boş vermeye başladılar. Kriz nedeniyle daralan petrol talebi fiyatı olmaz düzeylere indirmiş bunu telafi etmek isteyen üreticiler de tek tek arz ettikleri miktarı arttırarak gelirlerini belli bir düzeyde tutmaya çabalar hale gelmişti. Bu tabii iktisat mantığına ters bir durum yarattı. Talebin daraldığı piyasada çare olarak arz arttırıldı. Sonuçta petrol fiyatı paraşütsüz düşmüştü.
Bu gelişmenin belli sonuçları oldu. Petrol ithal eden ve buna epeyce para ödeyen ülkeler petrol fiyatının düşmesinden olumlu yönde etkilendi. Enerji faturaları daraldı bunun sonucu olarak da dış ödeme açıkları ve dövizle borçlanma boyutları küçüldü. Petrol ihraç eden ülkelerde ise tam tersi yaşandı. Petrol gelirleri düştü, döviz rezervleri azaldı ve sonuçta dövizle borçlanma noktasına kadar gelenler oldu. Kısacası, petrol fiyatındaki hacimli düşüş bazı ülkeleri olumlu etkilerken oyunun esas aktörü olan petrol üreten ülkelerde zorluklar yaratmaya başladı. Dahası, daralan talebin fiyat üzerindeki aşağı yönlü baskısını dengelemek için arttırılan arz sonuçta petrol fiyatındaki düşüşü adeta sürekli bir olgu haline getirdi. Öyle ki, günümüzdeki petrol fiyatı iki yıl önceki düzeyinin altına kadar geriledi.
Petrol piyasasındaki bu süreç kabaca 2008 krizinden bu yana devam ediyor. Başlangıçta artan arzın getirdiği ilave hasılatla durumu idare eden petrol satıcıları dahi bir şeyler yapma ihtiyacı duymaya başladılar. Aslında petrol piyasası içinde bir kartel barındırmasına rağmen piyasa değişkenlerini kontrol altında tutabilen bir yapılanma değil. Günde 96 milyon varil düzeyinde olan toplam arzın kabaca üçte birini kartel sağlıyor. Arzın gerisi OPEC dışı irili ufaklı ülkelerden geliyor. Bunlar arzın daha büyük parçasını üretmelerine rağmen çok sayıdalar ve dağınık konumdalar. Dolayısıyla, OPEC dışı üreticilerin petrol piyasasının değişkenleri üzerinde pek etkisi olmuyor. Bir şey yapılsın düşüncesi rağbet görmeye başlayınca haliyle bu işlerde tecrübesi olan kartel (OPEC) öne çıkıyor. Yine böyle oldu. OPEC üyeleri eylül ayında bir araya geldiler ve petrol arzını kısıp, fiyatını yükseltmenin yollarını aramaya başladılar.
Eylül toplantısında bir sonuç alınamadı. Kasım ayında yeniden toplanmaya karar verildi. Kasım toplantısı önceki gün yapıldı. Beklentinin pek güçlü olmamasına rağmen OPEC’ de bir uzlaşma çıktı ortaya. Buna göre OPEC kendi içinde petrol arzını günde 1,2 milyon varil azaltmaya karar verdi. Bu yıllık petrol arzının yaklaşık yüzde 4.5 i boyutunda bir daralma sağlanacağı anlamına geliyor. Böylece küresel krizden bu yana petrol fiyatına ilk sistematik ve büyük boyutlu bir miktar-fiyat müdahalesi yola çıkmış oldu. Aylık bazda arz kısılmasının ocak ayında başlaması ve altı ay sürmesi öngörülüyor. Böylece toplam petrol arzı yılın ilk yarısında 32.5 milyon varil kısılmış olacak.
Anlaşmanın içinde koşulların el vermesi halinde bu uygulamanın 2017 sonuna kadar uzatılması opsiyonu da var. Anlaşma kuşkusuz petrol fiyatının kontrollü bir şekilde yükseltilmesi bağlamında olumlu ve yararlı bir karara imza atıyor. Zaten fiyat üzerindeki etkisi de hemen görüldü. Sonuç açıklandıktan sonra Brent petrolün fiyatı 50 doların üstüne çıktı. Anlaşma olumlu beklentiler yarattı kuşkusuz ama yine de tereddütler var. Tereddüt duyulmasının en önemli nedeni petrol arzında yapılması öngörülen kısıntının toplam olarak kararlaştırılması ve bunun üyeler arasında dağıtılmamış olması. Önceki tecrübeler toplam arz kısıntısının kotalar belirleyerek üyeler arasında dağıtılmasına rağmen toplamda öngörülen kısıntı boyutuna ulaşılamayan pek çok örnekle dolu. Yani OPEC üyeleri bu konuda çok disiplinli ve dirençli değil. Anlaşmanın başarısı konusundaki tereddüdün ikinci kaynağı OPEC dışı üreticilerin ne yapacakları noktasındaki belirsizlik. OPEC dışı üreticilerin en önde gelenlerinden olan Rusya’nın başından beri arz kısıtlamasından yana tavır koyması bu bağlamdaki çekinceyi kısmen azaltıyor.
Petrol fiyatlarına yapılan örgütlü müdahale, başarılı olduğu takdirde, dünya ekonomisinde önemli bir rahatlık sağlayacak kuşkusuz. Umarım atılan adım sonuna kadar götürülebilir.