Önce moraller yerine geldi, sonra üretim arttı, krizden çıkış da V biçim

Küresel krizden çıkışı simgeleyen harfin ne olduğu ya da olabileceği uzun süre tartışıldı. V diyen de oldu, U diyen de, geniş tabanlı U diyenler de az değildi, ikinci bir dip yaşanacağını dile getiren ve bu yüzden W ile kendini gösterecek bir çıkıştan söz eden de vardı. Peki, ölçümü neye göre yapmak gerekecekti ki… Hangi veriyi ya da verileri esas alarak küresel krizden çıkışı simgeleyecek harf konusunda bir yargıda bulunacaktık ki…

Bu konudaki en temel veri kuşkusuz GSYH. 2010 yılının GSYH büyüklüğüne ilişkin rakamı 31 Mart Perşembe günü göreceğiz. Genel eğilim belli; 2010 yılının GSYH büyüklüğü 2008 düzeyine ancak çıkacak. Yani 2008’den 2009’a bir çöküş, 2009’dan 2010’a bir çıkış… 2008 ile 2010 büyüklükleri birbirine neredeyse eşit gerçekleşecek. Bir başka ifadeyle 2008-2009-2010 dönemi tam bir V çizmiş olacak.

Beklenti ve genel gidişat

GSYH’yi oluşturan büyüklüklerden biri de sanayi üretimi, özellikle de imalat sanayi üretimi. İmalat sanayine ilişkin kapasite kullanımı ve üretim endeksinde 2007 yılı başından bu yana geçen sürede nasıl bir eğilim oluştuğuna baktık.

Ayrıca reel kesimin ekonomiye duyduğu güvenin (ya da güvensizliğin) göstergesi niteliğindeki reel kesim güven endeksindeki ve yine reel kesimin genel gidişata ilişkin görüşünü ortaya koyan endeksteki eğilimi masaya yatırdık.

Reel kesim güven endeksi 2007 yılı başından bu yılın mart ayına kadar olan dört yıl üç aylık dönemde tam bir V çizdi. Özellikle 2008 ortasından yılsonuna kadar olan dönemdeki çöküş ve bu çöküşten sonra 2009 ortasında ulaşılan düzeyle

oluşan çıkış çok dikkat çekici. 2008 ortasında 100 dolayında olan endeks, yılsonunda 50’lere indi, sonrasında 2009 ortasında bu kez yeniden 100’e çıktı. Yani tam bir V çizilmiş oldu.

2009 ortasından sonra biraz dalgalı bir seyir izleyen reel kesim güven endeksi geçen yıl nisanda 2007 yılının nisan ayındaki düzeye çok yaklaştı. Bu yıl da nisan ayında 2007 ve 2010’daki düzeye yakın bir gerçekleşme ortaya çıkması

bekleniyor.

Genel gidişat da V çizdi

İktisadi yönelim anketi kapsamında sanayicilere “sanayi dalınızdaki genel gidişat konusunda bir ay öncesine kıyasla görüşünüz nedir” sorusu yöneltiliyor. Sanayicilerden bu soruya “daha iyimser, aynı ya da daha kötümser” yanıtı

vermeleri isteniyor. Daha sonra iyimser-kötümser farkı alınarak denge oranı bulunuyor.

İşte bu denge oranı, kriz öncesinde en yüksek düzeye yüzde 15.5 ile 2007 yılının nisan ayında ulaştı. Daha sonra yön olumsuz anlamda değişti. Sanayicinin genel gidişata ilişkin bakışı, 2007 yılının ekim ayında negatife döndü. Öyle ki, kasım 2008’e gelindiğinde iyimserkötümser farkı 70 puanı bulmuştu.

Mayıs 2009’da iyimser-kötümser farkı yeniden pozitife döndü. Geçen yılın nisan ayında da 24.3 puanla bu dönemin en yüksek pozitif farkı oluştu. Genel gidişat dengesi, son bir yıldır ise küçük oynamalar dışında genel olarak yatay bir eğilim sergiliyor.

Kapasite kullanımı

Reel kesimin ekonomiye duyduğu güven ve genel gidişata ilişkin olumlu beklentinin, kapasite kullanımına ve imalat sanayi üretimine biraz geç yansıdığı gözleniyor. Yani önce moraller yerine gelmiş, bu durum az da olsa gecikmeli bir şekilde gerçekleşmeye yansımış bulunuyor.

İmalat sanayindeki kapasite kullanımı, diğer verilerden biraz ayrışıyor. 2008 yılının temmuz ayında yüzde 80 düzeyinde bulunan kapasite kullanım oranı daha sonra hızla gerileyerek 2009’un mart ayında yüzde 60’a indi. Ancak, çıkış düşüş kadar hızlı olamadı. Kapasite kullanım oranı, geçen yılın kasım ayında yüzde 76’ya çıktı. Yani kriz öncesi düzeye ulaşılabilmiş değil.

Sanayi üretimi hızlı

İmalat sanayindeki kapasite kullanımı krizden çıkışta düşük performans göstermekle birlikte sanayi üretiminde belirgin bir artış var. İmalat sanayindeki üretim endeksi olarak arındırılmamış endeksi değil, mevsim ve takvim etkisinin yaratacağı dalgalanmaları yok edebilmek için arındırılmış endeksi kullanmayı tercih ettik. Buna göre, mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış 2005 yılı 100 bazlı imalat sanayi üretim endeksi 2008 yılının mart ayındaki 122’lik düzeyden 2009’un ocak ayında 91’e indi. İmalat sanayi üretiminde, bu tarihten sonra küçük ve önemsenmeyecek boyuttaki dalgalanmalar dışında belirgin bir çıkış başladı. Endeks, geçen yılın ekim ayında 2008’in martındaki düzeyi yakaladı, daha sonra da aştı. İmalat sanayi üretim endeksinde dikkati çeken bir durum var. Endeks, belirgin bir artış sergiledi. Ne var ki, 2008 yılının mart ayından 2009’un ocak ayına kadar geçen on ayda ciddi bir çöküş yaşayan endeksin, bu çöküşü telafi edebilmesi ve 2008’in mart ayındaki düzeye yeniden dönebilmesi ancak yirmi bir aylık bir sürede mümkün olabildi.

Çıkışın simgesi V…

Gerek reel kesimin ekonomiye duyduğu güvenin gelişimi, gerek genel gidişata ilişkin görüş ve bu görüşlerin bir yansıması olarak ortaya çıkan imalat sanayi üretimi, küresel krizden Türk reel sektörünün V biçiminde bir çıkış sergilediğini ortaya koyuyor. Ancak, dikkat edilmesi gereken bir noktanın varlığı yadsınamaz.

En azından reel sektörün üretimi ve ekonomiye bakışı açısından krizden çıkmış gibi görünüyoruz. Euro bölgesindeki sorunlar, Ortadoğu’daki gelişmeler ve buralardan kaynaklanacak olumsuzluklar, eskisi ölçüsünde olmasa da bazı göstergelerin yeniden olumsuza dönmesine yol açabilir; bu olasılığı da tümüyle gözden uzak tutmamak gerek.