Nüfus artışı durdu, taşıt sayısı patladı

Nüfus artışının son yıllarda hız kesmesine rağmen, kırsaldan göçler, fiziken hızla genişleyen kentler, toplu taşımın kentleşme hızına yetişememesi, ev-iş-okul üçgenindeki yaşam tarzının yaygınlaşması ve genel ekonomik koşullardaki değişime bağlı olarak motorlu taşıt sayısında adeta patlama yaşandı.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre son yıllarda artış hızı yavaşlayarak özellikle 2023’te binde 1,1’le ülke tarihinin en düşük düzeyine inen nüfus, 2003- 2023 arasındaki 20 yıllık dönemde kümülatif bazda yüzde 27,1 artışla 67,2 milyondan 85,4 milyona yükseldi. Bu dönemde toplam nüfus 18,2 milyon kişi artarken, trafikteki toplam motorlu taşıt sayısı ise 2003 sonunda bu yılın ocak sonuna kadar olan dönemde 20 milyon 47 bin 949 adetlik net artışla 28 milyon 951 bin 792 adede ulaştı.

100 kişiye 34 taşıt, 18’i otomobil

 Ocak 2024 itibarıyla Türkiye’de 100 kişiye yaklaşık 34 motorlu taşıt düşüyor. Başka deyişle yollarda, otoparklarda ve kaldırımlarda insan nüfusunun üçte biri kadar taşıt var ve özellikle kaldırımlar taşıt işgali altında bulunuyor. 20 yıl önce 100 kişiye düşen motorlu taşıt sayısı 13,3 düzeyindeydi. Buna göre 2003 yılında 8 kişiye 1 bir taşıt düşerken, artık her 3 kişiye bir taşıt düşüyor. Ortalama hane büyüklüğü yaklaşık 3 kişiye indiğine göre de hane başına ortalama bir taşıt düştüğü görülüyor.

Ocak 2024 itibarıyla ülkedeki motorlu taşıtların 15 milyon 333 bin 952’sini otomobiller oluşturuyor. Son 20 yılda otomobil sayısı yüzde 226,2 oranında 10 milyon 633 bin 609 adet arttı. 2003 yılında 100 kişiye 7 otomobil düşerken, artık 18 otomobil düşüyor. Bu da yaklaşık 5 kişiye bir otomobil demek. Aralık 2003-Ocak 2024 döneminde ülkedeki kamyonet sayısı yüzde 363,7 oranında 3 milyon 540 bin 266 adet artarak 4 milyon 513 bin 723’e yükseldi.

Kırsal kesimde yoğun biçimde tercih edilen, kentlerde de önemli bir sayıya ulaşan “panelvan” tipi hafif ticari araçlar da kamyonet sınıfında yer alıyor. Son yıllarda bunların trafikteki sayısında gözle görülür bir artış yaşanıyor. Anılan dönemde en yüksek artış ise yüzde 378,7 ile motosiklet sayısında yaşandı. Trafikteki motosiklet sayısı bu dönemde 4 milyon 64 bin 859 artarak 5 milyon 138 bin 274’e; 100 kişiye düşen sayı da 1,6’dan 6’ya yükseldi.

Tarımdaki nüfusun oranındaki azalma paralelinde ülkedeki traktör sayısı ise görece daha düşük artış kaydetti. Anılan dönemde ülkedeki toplam traktör sayısı 20 yılda yüzde 85 oranında 1 milyon 6 bin 435 adet artarak 2 milyon 190 bin 691 adede çıktı. Aynı dönemde kamyon sayısı yüzde 66,6 artışla 964 bin 691’e, minibüsler yüzde 105,7 artışla 504 bin 810’a, otobüsler yüzde 71,1 artışla 211 bin 254’e, özel amaçlı araçlar da yüzde 285,8 artışla 94 bin 397’ye yükseldi.

10 milyona yakını üç büyük kentte

Ülkedeki tüm taşıtların yaklaşık 10 milyon adetle üçte biri, nüfusları ile orantılı olarak üç büyük ilde. Toplam nüfusun yüzde 18,7’sinin yaşadığı İstanbul, 3 milyon 629 bin 127 adetle ülkedeki otomobillerin yüzde 23,7’sini barındırıyor ve 5 milyon 455 bin 930 adetle toplam taşıt sayısında yüzde 18,8 pay alıyor.

Ülkedeki tüm otomobillerin 1 milyon 883 bin 172 adetle yüzde 12,3’ü ve 2 milyon 596 bin 693’le toplam taşıtların yüzde 9’u Ankara’da. İzmir 961 bin 5 otomobille Türkiye toplamında yüzde 6,3 ve toplam 1 milyon 810 bin 537 taşıtla Türkiye genelinde yüzde 6,3 pay alıyor. Ülke genelindeki tüm motorlu taşıtların dağılımında daha sonra yüzde 5 payla Antalya, yüzde 4’le Bursa, yüzde 3’le Konya, yüzde 2,8’le Adana, yüzde 2,7 ile Mersin, yüzde 2,5’le Manisa ve yüzde 2,3 payla Gaziantep geliyor. Türkiye’deki tüm motorlu taşıtların yüzde 56,4’ü, otomobillerin ise yüzde 62,2’si bu on ilde yer alıyor.

Araç yoğunluğunda Ankara ve Muğla

Taşıt sayısı nüfusa oranlandığında ise farklı bir tablo ortaya çıkıyor. 100 kişiye düşen toplam taşıt sayısında büyük bölümü motosiklet olmak üzere 62,8 adetle Muğla, otomobil sayısında ise 32,6 adetle Ankara başı çekiyor. Başkent Ankara’daki kamuya ait otomobil sayısı 100 kişiye düşen sayıyı yükseltiyor. 100 kişiye düşen taşıt sayısında Muğla’yı yaklaşık 58,9 adetle Burdur, 54,2 adetle Antalya, 50,5 adetle Çanakkale, 50,2 adetle Aydın, 49,5 adetle Manisa, 47,7 adetle Nevşehir ve Denizli, 47,6 adetle Isparta, 46,9 adetle Balıkesir ve 44,9 adetle Ankara izliyor.

100 kişiye düşen otomobil sayısında ise Ankara’nın ardından 25 adetle Antalya, 24 adetle Muğla, 22,8 adetle İstanbul ve Burdur, 22,3 adetle Denizli, 21,5 adetle İzmir, 21,4 adetle Eskişehir, 21,3 adetle Isparta ve 20,5 adetle Uşak geliyor. Motosiklet yoğunluğunun en yüksek olduğu Muğla’yı 100 kişiye 22,6 adetle Kilis, 17,5 adetle Burdur, 17,4 adetle Manisa, 16,9 adetle Aydın, 16 adetle Antalya, 15,5 adetle Çanakkale, 13,5 adetle Balıkesir, 12,9 adetle Hatay ve 12,6 adetle Isparta takip ediyor.

Traktör sayısında Manisa, nüfusa göre Ardahan

Toplam traktör sayısında 105 bin 507 adetle tarımı gelişmiş illerden Manisa başı çekiyor. Kaba traktör sayısında Konya 101 bin 313, İzmir 80 bin 532, Bursa 75 bin 858, Balıkesir 70 bin 82 ve Ankara 69 bin 113 adetle ilk beşte yer alıyor. Daha sonra 62 bin 180 adetle Denizli, 61 bin 891’le Samsun, 61 bin 404’le Adana, 60 bin 984 adetle Antalya geliyor.

Nüfusa oranla en çok traktör bulunan il ise Ardahan. Nüfusu 92 bin 481 olan ilde 10 bin 484 traktör bulunuyor ve 100 kişiye 11,3 traktör düşüyor. 100 kişiye düşen traktör sayısında bu ili 9,5 adetle Kastamonu, 9,2 adetle Burdur, 8,9 adetle Çorum ve Yozgat, 8,5 adetle Çankırı, 8,3 adetle Nevşehir, 8,2 adetle Edirne, 8 adetle Tokat ve 7,6 adetle Bolu izliyor.

İstanbul’da trafik yoğunluğu alarm veriyor

Kentsel büyüme paralelinde artan konut sayısı büyük kentlerde aşırı trafik yoğunluğunu da beraberinde getiriyor. Türkiye’de kentsel büyümenin en hızlı olduğu şehir İstanbul’da artan konut sayısı ve ev-iş-okul üçgeninde, kontrolsüz artan nüfusa ve yetersiz altyapı koşullarına bağlı olarak ana ulaşım ağlarında aşırı trafik yoğunluğu yaşanıyor.

Yoğunlukta; Avrupa yakasında Büyükçekmece, Beylikdüzü, Esenyurt ve Avcılar; Anadolu yakasında da Sultanbeyli, Pendik ve Tuzla başı çekiyor. Doğu ve batı yönlerine doğru kentsel büyümesini sürdüren İstanbul’da trafik yoğunluğunun artmaya devam ettiği görülüyor. Son dönemde artan metro ve toplu ulaşım imkanlarına rağmen, özel araç sayısındaki artış trafik yoğunluğunun yanı sıra park sorununu da büyütüyor. Gelinen aşamada yaya kaldırımları taşıtların işgali altında bulunuyor.

İstanbul’da kent içi ulaşımda toplu taşıma kapasitesinin artırılması yanında, arazi kullanım planlaması, ulaşım sistemleri ve seçenekleri ile bir bütünlük oluşturacak bir yapılanmaya ihtiyaç bulunduğu belirtiliyor. Hızlı büyüyen ilçelere yönelik geliştirilecek çözümlerle, ilçeler ve çevre yerleşimlerinin nüfus ve işgücü potansiyelleri baz alınarak konutişyeri ilişkileri kurulması öneriliyor.