Normal iş çevrimi hükmünü icra ediyor
İş çevrimi frekansında bakınca haliyle yaz aylarında bir toparlanma olacağını kış başlarken söylemiştik. İlginçtir, ciddi siyasi ve ekonomik risklere rağmen uluslararası finansal sistemin geldiği durum ‘ani duruş' ve iflas benzeri sonuçlara izin vermiyor. Eski dünyadan, yani 1990'lardan kalan sadece Arjantin var. 1973 ve 1979 petrol şoklarından sonra oluşan yeni finans dünyası çok değişti, değişerek yayıldı. Varlığa dayalı menkul kıymet ve teminatlandırılmış borç yükümlükleri (CDO) 40 yıllık tarihe sahip. Doların rezerv para olarak büyük bir çarpanla yaygınlaşması da öyle. Kırk sene az değil ve belki değişim zamanı yaklaşıyor.
Ancak ‘ani duruş’ olmayınca ve siyasi risklerin bile fiyatlanmayacağı bir global faiz indirimi döngüsü başlayınca hatalar görünmez oluyor ve normal iş çevrimi hükmünü icra ediyor. Enflasyon bu ay 9,9 gibi bir noktaya gerileyebilir veya 10,1'de kalabilir. Bu tarz bir sonuç çıkacak. Büyüme yılın tamamını sıfıra tamamlayacak şekilde hafifçe artıya geçecek. Bunu hem çeyrekten çeyreğe düzeltilmiş rakamlardan hem de uzun vadeli bakıştan görebiliyoruz. Yani resesyonun 2001 ve 2009 diplerinden hayli yukarıdan döndüğü kesin gibi. Resesyon bitti. Yatırımlar başka ve negatif bir hikâye anlatıyor ama bu doğal çünkü resesyon bitti derken gerçek bir büyümeden değil dönüp dolaşıp üç yıl kaybedip aynı yere çıkacağımız bir döngüden bahsediyoruz. Durgunluk denebilir ancak tam da değil çünkü hafifçe artıya geçeceğiz 2020'de. ‘Eşik altı büyüme’, zayıf toparlanma diyebiliriz. Kalite yok.
Elbette kur şoku yemezsek bu böyle olacak. Zaten aşırı satış yemiş bir paranın ve TL varlıkların bu noktada yeniden satılması zor görünüyor elbette ancak kur şoku yememize yol açacak adımlar –yeniden bir kez daha tekrar- atılmazsa. Misal şu an 12 ay sonrası için beklenen reel faiz yüzde 3 gibi. Bu kadarı bile kuru şimdilik kurtarıyor ama yeni indirimlerin sonucu muamma. Yine de enflasyon sert düşeceği –zaten ağustosta düştü ama asıl toptan eşyada ve şimdi tüketici enflasyonunda da sert düşecek- için merkez bankası masif faiz indirimine gider. Miktar ve zamanlama yerliler tarafından benimsenirse birkaç aya işe yarayabilir.
Kapitalizm diyoruz ama bu fazla kapsayıcı bir tabir. Kapitalizm var kapitalizm var. Örneğin kapitalizm deyince bazı ülkelerde öz kaynağı değil borcu (krediyi) anlıyoruz. Bu hem şirketler hem de gelirlerin düşük olduğu noktada dahi talep yaratmak için çok istekli olan hane halkının çok sevdiği bir olgu. Konut faizlerinin birkaç ay düşük seyretmesi halinde nelerin olacağını göreceğiz. Tam bir laboratuvar deneyi. Ancak mevcut stokun yüzmesi için konut fiyatlarının da artması gerek. Marjdaki faiz/konut kredisi talebi makası stoku kurtarmaz.
Jackson Hole mühim konu haline geldi. Dijital para konusunda yazacağım ama farklı bir açıdan. Parasal sistemlerin tarihi/emperyalizm gibi bir noktadan bakılabilir gibi bir hissiyatım var. Bakalım... Belki de 2007-2009'un sonucu merkez bankalarının dijital paralarının (CBDC) hızla yaygınlaştığı ve doların rezerv para olarak zayıfladığı, çoklu rezervlere geçildiği bir dönem olur.