Net hata noksan her krizde büyüyor mu?

Ödemeler dengesinin net hata noksan kaleminde son sekiz ayda ortaya çıkan 18.3 milyar dolarlık giriş yorumlanırken dile getirilen görüşlerden biri de, her kriz döneminde bu kalemin büyüdüğü. Acaba öyle mi, her kriz döneminde net hata ve noksan kaleminde önemli boyutta döviz giriş ya da çıkışı oluyor mu? Rakamlar bu görüşü pek doğrulamıyor. Son yirmi beş yılın rakamları, kriz dönemlerinde net hata ve noksan kalemindeki hareketin biraz arttığını gösteriyor; ancak, son küresel kriz sürecindeki gibi bir döviz girişi (ya da çıkışı) hiçbir dönemde görülmüyor.

Net hata ve noksan kaleminden geçen yılın son üç ayında 11.3 milyar, bu yılın ilk beş ayında ise 7 milyar dolarlık döviz girişi gerçekleşti ve toplam rakam 18.3 milyar doları buldu. Merkez Bankası'ndan önceki gün yapılan açıklamada, net hata ve noksan kaleminin sermaye hareketlerinin yoğunlaştığı kriz dönemlerinde birçok ülkede sorun yaratabildiğine dikkat çekildi. Açıklamada, Avrupa Merkez Bankası verilerine göre euro bölgesinin ödemeler dengesi istatistiklerinde geçen yılın üçüncü çeyreğinde yaklaşık eksi 40 milyar euro olan net hata ve noksanın, son çeyrekte 116 milyar euroya yükseldiği, bu yılın ilk yarısında da net hata ve noksanın eksi 83 milyar euro olarak devam ettiği anımsatıldı.

Merkez Bankası, geçen yılın son üç ayında 11.3 milyar dolar olan net hata ve noksanın 4.4 milyar dolarının kaynağını bir anlamda buldu. Yapılan açıklamada, yurtiçinde yerleşik kişilerin yurtdışını mevduatının geçen yılın son çeyreğinde yaklaşık 4.4 milyar dolar azaldığı belirtildi. Açıklamada, "Dolayısıyla yılın son çeyreğinde görülen 11.3 milyar dolar tutarındaki net hata ve noksan rakamı 6.9 milyar dolara düşmektedir" görüşüne yer verildi. 4.4 milyar dolar, net hata ve noksan kaleminden çıkarılacak ve 10 Ağustos'ta açıklanacak ödemeler dengesi istatistiklerinde sermaye ve finans hesapları içinde varlık kalemleri arasında gösterilecek. Merkez Bankası'nın açıklamasında, net hata ve noksanla ilgili olarak 2009 yılına ilişkin çalışmaların da sürdüğü belirtildi.

Merkez Bankası, yurtiçinde yerleşik kişilerin yurtdışı mevduatında ortaya çıkan 4.4 milyar dolarlık azalmayla ele geçen dövizin tümüyle yurda getirildiğini herhangi bir şekilde izleyebildi mi, yoksa bu dövizin yurda getirildiği varsayımından mı hareket edildi, bilmiyoruz. Bu paranın geldiğini belirleyebiliyor olsak bile, son sekiz aydaki giriş yaklaşık 14 milyar dolara düşüyor. Bu bile çok büyük bir rakam.

Son yirmi beş yılın tablosu aşağıda. Bu dönemde iki ciddi kriz yaşadık. Biri 1994'te, biri 2001'de. 1994 yılında cari işlemlerde 2.6 milyar dolar fazla verdik, finans hesabında ise 4.5 milyar dolarlık çıkış oldu. Net hata noksan kalemindeki  giriş ise 1.8 milyar dolar olarak belirlendi. İzleyen iki yılda da net hata ve noksandan giriş yaşandı. 1995'teki giriş 2.4 milyar, 1996'daki giriş 2,4 milyar dolar olarak gerçekleşti.

2001 yılında ise cari işlemlerde 3.8 milyar dolar fazla verdik, finans hesabında 1.6, net hata ve noksanda ise 2.1 milyar dolarlık çıkış oldu.

İlginçtir, daha önce en yüksek tutarda net hata noksan gerçekleşmesi, yine döviz girişi biçiminde olmak üzere 2003 yılında gerçekleşti. Söz konusu yıl 7.5 milyar dolarlık cari açığa karşılık finans hesabındaki giriş 3.1 milyar dolarda kaldı. Aradaki 4.4 milyar dolar ise, kaynağı bilinmeyen bir şekilde net hata ve noksandaki döviz girişiyle kapatıldı.

Son yirmi beş yılın rakamları net hata ve noksanın kriz dönemlerinde kısmen büyüdüğünü gösteriyor. Ancak, son küresel kriz sürecindekiyle kıyaslanabilecek bir büyüklük hiç görülmedi. Denilebilir ki, daha önceki krizler de zaten son krizle kıyaslanabilir değil. Bu da doğru. Üstelik, 1994 ve 2001 bizim krizimizdi ve ulusal boyutta değerlendirmek gerekiyor. Oysa bu kez, tüm dünyayı saran bir krizin içindeyiz ve bazı para hareketlerinin de çok daha derin olması kaçınılmaz görünüyor. Dolayısıyla, bu hareketin kaynağı ne kadar ortaya çıkarılmaya çalışılırsa çalışılsın, tartışmaları sona erdirmek mümkün olmayacak.