Net hata noksan, bavullarla para gelmesi ya da gitmesi değildir

Trajikomik değerlendirmelerden geçilmiyor yine. Ocak ayında net hata ve noksan pozitif 2.2 milyar dolar oldu ya; başladık yeniden “Neyse ki kaynağı bilinmeyen bu kadar para geldi de, cari açık kapatılabildi” tarzı değerlendirmelere. 

Hala kafamızda bavullarla para gelmesi ya da gitmesi var. Veya balya balya dolarlar, eurolar geliyor, gidiyor. Bu kadar parayı karayoluyla nakletmek pek güvenli olmaz, belli ki uçakla taşınıyordur. Peki hangi havaalanına getiriliyor derseniz o da olsa olsa, Esenboğa’dır!

Net hata noksan kalemi, ödemeler dengesinin “tortu” kalemidir. Adı üstünde bu kalem, hata kalemidir. Bir bilanço olan ödemeler dengesinin toplamının sıfır olmasını sağlayabilmek için diğer kalemlerin toplamının artı ya da eksi bakiye vermesi halinde, aynı tutarın aksi istikamette işaretle yazıldığı bir kalemdir. 

Ödemeler dengesi cari işlemler hesabı ve finans hesabı olmak üzere iki kalemden oluşur. Teorik olarak üçüncü bir kalem yoktur. Bu iki kalemin toplamının da sıfır olması gerekir. Ama her zaman bu gerçekleşmez, hatta çoğu kez gerçekleşmez. Ya cari açık finans hesabından fazladır ya da çok nadiren de olsa tersi. Ödemeler dengesi bir bilanço olduğuna ve bu yüzden toplamda sıfıra ulaşmak gerektiğine göre, cari işlemler hesabı ile finans hesabının sıfır olmaması durumunda bir dengeleme kalemine ihtiyaç vardır; o da net hata ve noksan kalemidir. Eğer net hata ve noksan kalemi bir döviz geliri ya da gideri kalemiyse, neden hiçbir ödemeler dengesinin öngörü bazındaki büyüklüğünde bu kalemde rakam yer almaz. Çünkü hiçbir zaman başlangıç için ödemeler dengesinde hata ortaya çıkacağı düşünülmez ki…

Merkez Bankası’nın ocak ayı verilerine dönelim. Cari işlemler hesabında 4 milyar 877 milyon dolar açık verildi. Merkez Bankası’ndan gerçekleştirilen 5 milyar 800 milyon dolarlık rezerv kullanımı da dahil finans hesabındaki giriş 2 milyar 676 milyon dolar oldu. Yani finansman, açıktan 2 milyar 217 milyon dolar daha az. İşte bu fark, ölçüm hatasıdır. 

Şimdi düz mantıkla şu varsayımlarda bulunabiliriz:

Birincisi; hata cari işlemlerden kaynaklandı, dolayısıyla cari açık bu kadar küçük olmalıydı.
İkincisi; hata kaynağı finans hesabı, bu hesapta aslında 2.2 milyar dolarlık daha fazla giriş vardı.
Üçüncüsü; hem cari işlemler, hem finans hesabında ölçüm hataları oluştu, ikisinin toplamı da bize 2 milyar 217 milyon dolarlık hata sonucu verdi.

Bu varsayımların özeti şu: Ödemeler dengesi bilançosunda ocak ayında 2.2 milyar dolarlık ölçüm hatası yapıldı. Bilançoyu sıfırlayabilmek için de, cari denge ve finans hesabının toplamı negatif 2.2 milyar dolara işaret ettiği için net hata ve noksana pozitif 2.2 milyar dolar yazıldı.

Dikkat edelim; ödemeler dengesi bilançosu oluşturulurken net hata noksana 2.2 milyar dolar yazılıp daha sonra ödemeler dengesinin diğer rakamları yerleştirilmedi. Önce rakamlar yerine oturtuldu, oluşan fark da, yani hata da hata kalemine yazıldı. 

Ne finans kalemi, ne gider 

Net hata ve noksan sonuçta bir finans ya da gider kalemi gibi algılanıyorsa da, gerçek hiç de öyle değil. Öyle sanıldığı gibi kaynağı meçhul bavul bavul para gelmiyor. Bir işlemin yapılmasıyla dövizinin gelmesi aynı ay olmayabiliyor, dövizin tümü getirilmiyor ya da daha önce kazanılmış döviz o ay getiriliyor. 

Ama, “Kaynağı bilinmeyen şu kadar milyar dolar geldi” diye başlayan yorumlardan geçilmiyor. Bu yorumu, oluşturduğu değişik bir tabloyla yıllardır Kalkınma Bakanlığı da yapıyor. Daha da tuhafı, bu yanlış tabloyu oluşturan Kalkınma Bakanlığı, kaynak olarak da Merkez Bankası’nı gösteriyor.
Kalkınma Bakanlığı’nın ekonomik gelişmeler adlı yayınında negatif net hata ve noksan “finansman ihtiyacı” başlığı altında gösteriliyor. Yine aynı tabloda pozitif net hata ve noksan ise “finansman kaynağı” gibi yer alıyor. 

Geçmişin koskoca DPT’si, bugünün Kalkınma Bakanlığı bile net hata ve noksanı böyle yorumlarsa, kim bilir belki de kamuoyundaki “bavul bavul döviz” türü benzetmeleri eleştirmemek gerekiyor. 

Merkez sessizliğini koruyor

Net hata ve noksana ilişkin olarak genel bir yanlış değerlendirme furyası hakim. En tipik örneği de aktardık; Kalkınma Bakanlığı bile net hata noksanı eksi ya da artı olma durumuna göre gider ya da gelir olarak niteliyor. 

Ancak şunu da kabul etmek gerekir, net hata ve noksanın büyüklüğü, bazen izah edilebilirlik sınırını zorluyor. Merkez Bankası, net hata ve noksanın nasıl oluşabileceğini web sayfasında ödemeler dengesi çerçevesinde açıklıyor. Ancak, kimi dönemlerde bu açıklama yetmiyor. 

Altın ihracatına ilişkin kaygılar, kara para aklama iddiaları… Bazen tartışmalar ayyuka çıkıyor, net hata ve noksanın bunlardan kaynaklandığı ileri sürülür oluyor. Tamam, web sayfasında açıklama var, ama bu yetmiyor işte, Merkez Bankası’nın daha hassas olması ve kamuoyunu tatmin edecek açıklamalar yapması bekleniyor. Sessizlik, yapılabilecek bir açıklama olmadığı, daha da kötüsü özellikle açıklama yapmaktan kaçınıldığı biçiminde de yorumlanabiliyor.