Nereden geldiği belli olmayan döviz, 1975 yılından buyana MB bilançosund
İnternette yayınlanan tablolara bakınız Merkez Bankası tarafından 1975 yılından buyana yayınlanan ödemeler dengesi hesaplarında her ay,her yıl "Net hata noksan" kalemini göreceksiniz.
Açık anlatımıyla neden geldiği-nereden gittiği belli olmayan döviz sorunu yeni değildir.
Neden geldiği nereye gittiği belli olmayan dövizi gösteren "Net hata ve noksan" kalemi kamu oyunun sorunu değildir. Bu daha çok döviz hesaplarını izleyen Merkez Bankası'nın sorunudur.
Ekonominin karmaşası, kayıt dışı ekonominin büyüklüğü, ithalat ve ihracat hesaplarının kapatılma şekli bu sorunu büyütmektedir.
Yurtdışında birikimi olan şirketlerin ve kişileri yurtdışından içeri,içeriden yurtdışına para transferleri net hata ve noksan kaleminin bazı aylarda artı bazı aylarda eksi sonuç vermesine yol açmaktadır.
Konuya ilgi duyanların ödemeler bilançosu'nun işleyişi konusunda bilgi sahibi olmaları gerekir.
Ülkeye döviz giriş çıkışı "Ödemeler bilançosu"ndan izlenir. Ödemeler bilançosu 2 bölümden oluşur.
Birinci bölümde olağan döviz gelir giderleri gösterilir. Olağan döviz giderleri ithalat harcamaları, dış borç faiz ödemeleri gibi giderlerdir.. Olağan döviz gelirleri ihracat geliri, turizm geliri, müteahhitlerin getirdiği para gibi gelirlerdi.
Olağan döviz gideri ile geliri arasındaki fark ülkenin döviz açığını veya fazlasını gösterir. Açık var ise buna teknik deyimi ile "Cari açık" var, fazla var ise "Cari fazlalık oluştu" denilir.
Bizim döviz giderlerimiz fazla oluyor. 2002 yılından buyana sırasıyla 626 milyon dolar, 7.6 milyar dolar, 14.4 milyar dolar, 32.0 milyar dolar, 38.2 milyar dolar ve nihayet 2008 yılında 41.5 milyar dolar açık verdik.
Ödemeler bilançosunun ikinci bölümünü "Sermaye hesabı" tablosu oluşturur. Buradan ise belli dönemde, doğrudan yabancı sermaye yatırımı (satın almalar dahil), portföy yatırımı (bono-tahvil, hisse senedi) ve kredi olarak ülkeye giren-çıkan döviz izlenir.
Sermaye hareketi ile ülkeye giren-çıkan net dövizin miktarını bilmek önemlidir. Bu döviz ile (var ise) cari açık-döviz açığı kapatılacaktır.
Sermaye hareketi ile giren net döviz, cari açıktan fazla ise bu fazlalık ülkenin döviz rezervine eklenir. Az ise bu defa, açığı kapatmak için ülkenin döviz rezervinden ekleme yapılır. Böylece döviz hesabı kapatılır. Kapatılan hesaba da "Ödemeler dengesi" denilir. Çünkü şu veya bu şekilde açık kapatılmış-gider-gelir dengesi sağlamış olur. (Bu denge sağlanamadığında ülke döviz açığı nedeniyle iflas durumuna düşer.)
Bir ülkede döviz girişi çıkışı kontrol altında ise, izinsiz döviz girmiyor, izinsiz döviz çıkmıyor ise bu hesapları tutmak kolay olur. Ama günümüzde döviz giriş çıkışı serbest. Her ne kadar bu giriş ve çıkışlar mali aracı sistemden gerçekleşiyor ise de ülkeye "sermeye hareketi" ile giren-çıkan paranın nereden geldiğini ve nereye gittiğini kısa sürelerde tam olarak izleyebilme şansı olamıyor.
İşte o zaman toplam gelir ve gider kalemlerini tutturabilmek için "Nereden geldiği ve nereye gittiği belli olmayan döviz"ler , "Net hata-noksan" adında bir hesapta gösteriliyor.
Bu yeni bir uygulama değil. Yıllardır süre gelen bir uygulamadır.
Önemli olan bazı aylarda ülkeden nereye gittiği belli olmayan döviz çıkışının bazı aylarda da nereden geldiği belli olmayan döviz girişinin görülmesidir.
Örneğin 2008 yılının 12 ayı boyunca 7 ay döviz çıkışı 5 ay döviz girişi olmuştur. Haziran ayında 3.6 milyar dolar gibi büyük bir çıkış, ekim ayında 7.5 milyar dolar gibi büyük bir giriş görülmüştür. Ama sonunda, 12 aylık giriş çıkış hesabı net olarak 1.9 milyar dolar olarak kapanmıştır. Demek ki aylık giriş çıkış rakamlarının büyüklüğü yanıltıcı olabilmektedir.
2009 ılında krize bağlı olarak ekonomi duraklayınca cari açığımız (döviz açığımız) azaldı.
Geçen yıl ilk 5 ayda 22.2 milyar döviz açığımız varken bu yıl aynı dönemde açık 4.5 milyar dolara indi.
Geçen yıl ilk 5 ayda "Sermaye hareketi" olarak (Net yabancı sermaye, portföy yatırımı, kredi girişi olarak) ülkeye 21.3 milyar dolar girmişti. İlk 5 ayda "Net hata-noksan" kaleminden (Nereye gittiği belli olmayan) 2.9 milyar dolar döviz çıkışı vardı.
Bu yıl ilk 5 ayda net olarak 4.2 milyar dolar döviz çıkışı oldu. Fakat bu yılın ilk 5 ayında nereden geldiği belli olmayan (Net hata-noksan kaleminde gösterilen) 6.9 milyar dolar döviz girişi sayesinde, hem "Sermaye hareketi" kalemlerindeki azalışı hem de cari açığı bir ölçüde kapatmak mümkün olabildi.