Narenciyede erken hasat piyasa dengelerini bozdu

Türkiye, iklim değişikliğini ciddiye almasa da, tarım sektörüne etkileri her geçen gün daha çok hissediliyor. Değişen hasat dönemi, ürün fiyatlarını, piyasa dengelerini altüst ediyor.

Birçok üründe çiçeklenme dönemi, hasat dönemi değişiyor. Doğal afetler daha sık yaşanıyor. Hastalıklar artıyor. Tarım ve gıda rejimi değişiyor.

En somut örneklerden birisi narenciyede yaşananlar. İklim değişikliğine bağlı olarak bu yıl narenciyede (limon, mandarin, portakal, greyfurt) erken başlayan hasat, piyasanın dengesini bozdu. Erken hasat edilen ürünler ihraç edilirken, bu günlerde talep olmaması nedeniyle üreticinin ürünü dalında kaldı. Akdeniz sineği daha yaygın görülmeye başlandı.

Geçen hafta Adana'da Tüyap'ın düzenlediği Uluslararası Tarım Fuarı'nda görüştüğümüz narenciye üreticileri, piyasanın çok durgun olduğunu ve alıcı olmaması nedeniyle ürünleri hasat edemediklerinden yakındı.

Bu dönemde talebin az olmasındaki temel etkenlerden birisi hasadın erken başlaması ve alıcıların ihtiyacı olan ürünlerin bir bölümünü erkenden alması. Akdeniz Yaş Meyve ve Sebze İhracatçıları Birliği'nin verilerine bakıldığında bunu görmek mümkün. Geçen yıllara göre ağustos ve eylül ayı narenciye ihracatında yüzde 200'leri aşan bir artış dikkat çekiyor. Bu nedenle ekim ve kasım ayı durgun geçiyor.

Narenciyede 2017 ile 2018'in Ağustos ayı karşılaştırıldığında ihracat miktar bazında yüzde 181 artarak 5 bin 85 tondan 14 bin 307 tona ulaştığı görülüyor. Aynı dönemde döviz geliri ise yüzde 209 oranında artarak 2.1 milyon dolardan 6.5 milyon dolara ulaştı. Bu ihracatın önemli bölümünü limon oluşturdu. Ağustos 2017'de 2 bin 988 ton limon ihraç edilirken 2018 Ağustos'unda yüzde 342 artışla limon ihracatı 13 bin 209 tona ulaştı. İhracat geliri ise 1 milyon 261 bin dolardan yüzde 396 artışla 6 milyon 259 bin dolara çıktı. Önemli bir ayrıntı ise limon ihracatının yüzde 42'sinin Irak'a yapılması.

İhracatta miktar arttı gelir düştü

Akdeniz Yaş Meyve ve Sebze İhracatçıları Birliği verilerine göre, eylül ayında da geçen yıla göre miktar bazında narenciye ihracatı arttı. Ancak değer olarak aynı oranda artış olmadı. Bunun anlamı daha çok narenciye daha düşük fiyata ihraç edildi. 2017 Eylül'ünde toplam 39 bin 787 ton narenciye ihraç edilerek 27 milyon 821 bin dolar döviz girdisi sağlandı. Eylül 2018'de ise 108 bin 328 ton narenciye ihracatı karşılığında 47.6 milyon dolar döviz elde edildi. Miktar olarak geçen yılın aynı ayına göre Eylül 2018'de ihracat yüzde 172 artarken, döviz geliri yüzde 71 arttı.

Geçen sene Eylül'de Rusya Federasyonu'na 6.3 bin ton limon ihraç edilirken bu yılın aynı döneminde 12 bin 268 ton limon ihraç edildi. İhracattaki asıl artış Irak'a oldu. Eylül 2017'de Irak'a 2 bin 664 ton ihraç edilerek 1.1 milyon dolar gelir sağlandı. Eylül 2018'de Irak'a olan limon ihracatı yüzde 594 artışla 18 bin 482 ton oldu. Döviz geliri ise yüzde 258 artışla 1.1 milyon dolardan 3.9 milyon dolara ulaştı.

Irak'a ucuz ürün ihracatı

Narenciye üreticilerinin anlattığına göre, Irak'a ucuz fiyatla narenciye ihraç ediliyor. Rusya'ya yapılan ihracata göre, Irak'a satılan ürün yüzde 60-70 daha ucuza gidiyor. Akdeniz Yaş Meyve ve Sebze İhracatçıları Birliği verileri de bunu doğruluyor. Bu yılın Ocak-Ekim döneminde Rusya Federasyonu'na 291 bin 610 ton narenciye ihracatı yapıldı ve karşılığında 152 milyon 960 bin dolar döviz girdisi sağlandı. Aynı dönemde Irak'a yapılan ihracat 367 bin 194 ton oldu. Elde edilen döviz girdisi ise 104 milyon 386 bin dolar. Irak'a 76 bin ton daha fazla ihracat yapılırken, 48 milyon dolar daha az gelir elde edilmiş.

Benzer bir durum limon ihracatında da var. Aynı dönemde Rusya'ya 90 bin 342 ton limon ihracatı karşılığında 55.5 milyon dolar döviz sağlanırken, Irak'a 104 bin 857 ton limon ihraç edilerek 33.4 milyon dolar döviz elde edilmesi dikkat çekiyor.

İç piyasa fiyatı ihracata göre değişiyor

İç piyasada limonun fiyatı ihracata bağlı olarak değişiyor. Ürün ihracata giderken iç piyasada fiyat yükseliyor. İhracat yavaşlayınca veya durunca iç piyasada fiyatlar sert biçimde düşüyor. Ağustos ve eylülde limonun tüketici fiyatının kilo başına 10 lira seviyesinde olması ihracattaki artıştan, bugünlerde limon fiyatının düşmesi ise ihracattaki durgunluktan kaynaklandığı ifade ediliyor.

İhracat desteği kaldırılıyor endişesi

Mersin Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı Abdullah Özdemir'in verdiği bilgiye göre, Türkiye yılda 1.7 milyon ton narenciye ihracatı ile İspanya'dan sonra dünyada ikinci sırada. Sağlanan yıllık gelir ortalama 850 milyon dolar.

Yaşanan ekonomik kriz nedeniyle finansman sorunu yaşayan ihracatçılar ürün alıp ihraç etmekte zorlanıyor. İhracat için verilen destekler ise çok yetersiz. Destekleme Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) kapsamında Para Kredi Kurulu Kararı ile daha önce dolar bazında verilen destek önce Türk Lirası'na çevrildi. Kurul Kararı ile 1 Ocak 2018 tarihinden geçerli olmak şartıyla narenciye ihracatına verilecek ihracat desteği ton başına 120 liradan 50 liraya düşürüldü. Önümüzdeki dönem bu desteğin de kaldırılması öngörülüyor. Bu nedenle ihracatçılar endişeli.

İhracatın yüzde 40'ı Rusya'ya gerçekleştiriliyor. Irak ve Ukrayna'da eklenince ihracatın yüzde 70'i üç ülkeye yapılıyor. Dar pazar bağımlılığından kurtulmak ve özellikle gelişen Uzakdoğu ülkelerine ihracatın artması için, hem üreticiler hem de ihracatçılar ton başına en az 50 dolar destek verilmesini istiyor.

Mersin'de Narenciye Festivali

Sektörde sıkıntılı günler yaşanırken, narenciye ürünlerinin önemine dikkat çekmek ve iç piyasada farkındalığı artırmak amacıyla Mersin Narenciye Festivali düzenleniyor. Mersin Ticaret Borsası koordinatörlüğünde 17-18 Kasım tarihlerinde 6’ıncısı gerçekleştirilecek festival kapsamında birçok etkinlik yapılacak.

Özetle, Türkiye'nin en önemli ihraç ürünlerinden narenciyede hem üreticiyi hem de ihracatçıyı rahatlatacak, üretimin devamını sağlayacak önlemlerin en kısa zamanda alınması gerekiyor.