Mükellef hakları üzerine bir düzenleme

Vergi ile ilgili olarak söylenecek çok şey vardır. Her şeyden önce verginin tarihi çok eskidir. Verginin ortaya çıkış gerekçeleri çok farklıdır. Dolayısıyla verginin çok ciddi bir evrimi söz konusudur. Başlangıçta krala, yönetime bir hediye veya lütuf şeklinde “gönüllülük” gibi algılanan vergi sonunda bir “zorunluluk” haline geliyor. Savaşların finansmanı, doğal felaketlerin giderilmesi, kralın veya yönetimin özel günlerinin olağanüstü hallerine özgü “arızi” nitelikten zaman içerisinde olağan nitelikli “düzenli” bir yükümlülüğe dönüşüyor. Hatta ilk çağlarda mal ve hizmet şeklinde “ayni” olarak alınan vergi günümüzde artık “nakdi” bir yükümlülük niteliği kazanıyor.

Verginin bu evrimi, 1789 Fransız İhtilaliyle hukuksal temele oturuyor. Halkın kendi kendini teklif altına alması, vergilemenin hukuksal temelini oluşturuyor. Gerçekten de bugünün dünyasında vergi problemi olmayan veya çok az olan ülkelere bakıldığında, gerçek demokrasinin olduğu anlaşılıyor. Tersine vergi sorunu olan tüm ülkelerde de demokrasinin yeteri kadar oturmadığı görülüyor.
Verginin iktisadi boyutu kadar hukuksal çerçevesi de çok önemlidir. Şöyle ki; vergiyi alınır kılan onun hukukudur. Verginin hukuku, vergiye ilişkin uygulamayı, yargılamayı ve incelemeyi kapsar.

Vergi incelemeleri, ödenmesi gereken verginin doğruluğunu araştırmaya, tespit etmeye ve sağlamaya yönelik olarak yapılır. Vergi incelemeleri, vergi incelemesine yetkili özel yetiştirilmiş elemanlar aracılığıyla yerine getirilir. Yakın geçmişe kadar bunlar Maliye Müfettişi, Hesap Uzmanı, Gelirler Kontrolörü, Vergi Denetmeni sıfatıyla ayrı yapılar içerisinde yer almıştı. Şimdi ise hepsi A, B, C, Ç gibi harflerle tanımlanan Vergi Müfettişi olarak aynı çatı altında toplandı. Eski yapılanma belki yanlıştı; ama bu yeni yapılanmanın da doğru olduğunu söylemek zor.

Vergi müfettişlerinin vergi incelemelerine ilişkin usul ve esaslar;

Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik,

Rapor Değerlendirme Komisyonlarının Oluşturulması ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik,

Vergi Denetim Kurulu Yönetmeliği, ile belirlenmiş durumda. Bu yönetmeliklerle incelemelerde keyfiliğin önüne geçilmesi amaçlanıyor.

Şimdi de 25 Ekim 2016 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik değişiklikleri ile vergi incele usul ve esaslarında önemli değişikliklere gidilmiş.

Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’te özetle aşağıdaki değişiklikler yapılmış:

- Vergi incelemesi sadece inceleme görev yazısında belirtilen konu ve döneme ilişkin olarak yapılacak,

- İnceleme konusu ve dönemi ile ilgili olmayan herhangi bir hususa ilişkin mükelleften bilgi ve belge talebinde bulunulamayacak,

- Yürütülmekte olan incelemeler sırasında, görevlendirme yazısında belirtilenden farklı bir konu veya döneme ilişkin eleştiriyi gerektiren hususların tespiti durumunda söz konusu durum inceleme görevini verenlere bildirilecek,

- Vergi inceleme tutanaklarına mükelleflerin itiraz ve mülahazalarının kaydedilebilmesi için imzalanmadan 2 gün önce mükellefe sunulacak,

- Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlarca, vergi inceleme görevleri ile ilgili olarak tespit edilen ve eleştiri gerektiren bir hususun diğer vergisel işlemlerin düzeltilmesini de gerektirdiği durumlarda bu işlemlere ilişkin düzeltme önerilerine vergi inceleme raporlarında yer verilecek,

- Ancak farklı mükellef nezdinde vergisel işlemlerin düzeltilmesine yönelik vergi inceleme raporu düzenlenmesi gerekiyorsa söz konusu durum inceleme görevini verenlere bildirilecek,

- Vergi inceleme raporlarında mükelleflerin tutanakta yer alan itiraz ve mülahazaları ile bunlara ilişkin ayrıntılı değerlendirmelere de yer verilecek,

- Yapılan vergi incelemesi sonucunda, inceleme konusu ve dönemine ilişkin eleştiriyi gerektirecek herhangi bir hususun tespit edilememesi halinde bu durum ilgili birim tarafından mükellefe yazı ile bildirilecek,

- Defter ve belgeler yazılı olarak istendiğinde, bu yazıda ibraz süresinin en az 15 gün olduğu belirtilecek.
…

Görüldüğü gibi Maliye Bakanlığı çok ciddi bir konuya imza atmış.

Tek kelimeyle mükellef haklarının (taxpayer’s rights) korunması amacıyla vergi inceleme usul ve esaslarını açık ve net kurallara bağlamış. Dolayısıyla keyfi başka mükelleflere ulaşma ve bulaşma etkisi önlenmek istenmiş.
Vergi incelemelerinde hakları net bir şekilde korunan, çeşitli af ve kolaylıklarla yükleri azaltılan mükelleflerin, artık yükümlülüklerini hatırlaması gerekir.