Muhteşem iletişimin merkezi
Trump başkanlığı döneminde, 2019 yazında Fed Başkanı Powell’a, “Sen bu işi bildiğine emin misin, (1929 Buhranını kastederek) beni Hoover’a çevireceksin” kıvamındaki meşhur tivitleriyle uyarı yapmış ve “Hızla bilanço daraltıp faiz arttırıyorsun, seçim öncesinde ekonomiyi durduracaksın” diye uyarmıştı.
Bugün Fed tüm zamanların en hızlı (eksponansiyel) faiz artırım sürecinde diye geçen hafta tivit atan Genevieve Roch-Decter’a, Elon Musk cevaben tivitinde, “Fed bu şekilde tarihteki en büyük zararı verebilir” yazdı. Powell, Trump’a, “Merkez bankamız bağımsız” kıvamında cevap verdikten hemen sonra, Eylül 2019’da NY bankalar arası repo faizi dört katına çıkıp, 4.5 trilyon dolarlık bilanço hızla 3.75 trilyon dolara geriledi.
Sonrasında likidite krizi çıkınca, İngiltere Merkez Bankası’nın Gilt alımları ile ilgili bir haftada yaptığı U dönüşü para politikası gibi terste kalmayalım diye, apar topar (bölgesel) NY Fed üzerinden piyasaları 500 milyar dolar, APİ işlemleri ile Haziran 2020’ye kadar fonlama kararı aldılar. Sonra imdadına Covid-19 pandemisi yetişince, bilanço 9 trilyon dolara çıktı, Biden seçim taahhüdü olan Hazine ek yardım paketleri ile parasal genişlemede Elon Musk’ın roketlerinden daha hızlı ve yukarı gitti. İşte geçen hafta 1.7 trilyon dolarlık yeni bir paket daha onaylandı.
Kötü para iyi parayı kovar misali, arz miktarı sınırlı ve merkeziyetsiz finans ile en bağımsız ve enflasyon ile faiz barındırmayan Bitcoin dahil birçok emtia ve altın bu politikalara boyun eğdi. Dolar arzının liderliğindeki emisyon, APİ, swap, M2 genişlemesi ile önünde sonunda dünyada enflasyon yaratacağını herkes bilirken, eski Fed Başkanı Hazine Bakanı Janet Yellen’in eşi George Akerlof ’un da olduğu 17 Nobel ödüllü iktisatçı, Biden’ın Hazine paketleri için enflasyon yaratmaz dediler. Sonra Krugman ve Stiglitz günah çıkarıp hatalarını kabul ettiler. Hatta Stiglitz daha yine geçenlerde, “Faiz artışları çözüm olmaz, sorunu daha da büyütür” dedi.
ABD’de konut fiyatları düşüş trendini sürdürüyor
ABD’de konut fiyatları 2008 öncesi rekorunu kırarak 10 aydır düşüş trendine devam ediyor. Tahvil verim eğrilerine girmiyoruz bile. Sadece ABD tahvillerinde geçen seneden bu yana 500 milyar dolar civarı kaçış var. Fed bilançosundaki ters repo miktarındaki artış gizli özne.
Peki kimdir bu Federal Reserve Bankası ve dolar niye küresel baz para kabul ediliyor? ABD’de Kuzey-Güney savaşı sonrası güç tek merkezde toplanmasın diye, 1913’de “Federal Reserve Act” ile 12 ayrı federal merkez bankası tepede çatı Fed’i oluşturuyor. NBA’de Doğu-Batı ayrımı da bu yüzden, 6 Ocak Kongre baskını travması da…
Bugün konsolide bilançonun yarısından biraz fazlası kabaca NY Fed, yani parayı veren aslında düdüğü çalar. Her yerel Fed’de bankadan, bankacılık ve reel sektörü temsilen üçer tane olmak üzere dokuz direktör var. Aralarında bir guvernör seçiliyor. Tepede bu 12 guvernör arasından seçilen adaylar arasından ABD Başkanı en fazla iki dönem olmak üzere Fed Başkanı’na karar veriyor. Bir de bizim TCMB’deki Açık Piyasa İşlemleri Müdürlüğü benzeri Federal Açık Piyasa Komitesi (FOMC) var. Parasal gevşeme, sıkılaştırma, faiz gibi küresel finansal ve ekonomik kaderi ve gündemi belirleyen guvernörlerden oluşan komite yani…
1944’te dolar altın eşitleniyor
1944 Bretton Woods sonrasında dolar altın eşitliği ile oluşan ons sonrası, ABD çeşitli ekonomik kriz ve sebeplerle doları bu parite dengesinden fazla basmaya başlıyor. Charles de Gaulle Fransa’da bunu fark edip “Biz de yapalım” dediğinde iş işten geçmiş oluyor. Bugün EMU’dan hareketle Euro’nun olması da bu rekabet yüzünden. Nixon Smithsonian Antlaşması’na (ve sonrasında bugünlere çok benzeyen 70-84 dönemine) giden bu dolar altın bağını koparıp, “dolar getirene altın vermem” deyince “dalgalı kur rejimi” başlıyor ve İran Şahı meşhur demecini veriyor: “Siz Batılılar petrolü bizden ucuza alıp 10 kat pahalıya satıyorsunuz, bundan sonra böyle olmayacak (petrol dolarla fiyatlanmayacak)”.
Sonrası malum Arap-İsrail savaşı, İran devrimi, Irak-İran savaşı, Körfez savaşına kadar giden süreç ve bugün hâlâ süren bakiyesi... Onsun güncel fiyatı bugün bize yaklaşık 60 kat değer kaybeden, baz para diye kabul edilen, resmi enflasyonu yüzde 9,1 görmüş doların niye rezerv para sıfatını tartıştırıyor sorusunun cevabı. Nitekim, ABD Kongresi’nde tartışılan bir rapora göre, 2014 sonrası hızla artan, AB’nin Çin’le ticaretinde ulusal paraların payının artması, Rusya ile doğal gaz ödemelerinde Euro ve Ruble kullanması söz konusu. 2022 yılının siyah kuğusu bizlere aynen 70-84 döneminin benzerini yaşatıyor. Bu yüzden yani arz ve enerji enflasyonu nedeni ile politika faizi artışı enflasyonda aynı hızda düşüş etkisi yaratmıyor.
8.133 ton altın ABD Hazinesince Fort Knox’a konuyor
Nixon sonrası bugün bilançoda yaklaşık 8.133 ton olan altın ABD Hazinesince alınıp Fort Knox’a konuyor. O gün bugündür bilançoda aynı tutarla 11 milyar dolar karşılık olarak durması bu yüzden. Yerine bizdeki kamu bankalarına zamanında verilen tahviller gibi altına dayalı sertifika veriliyor ama ticarete konu olması yasak.
Fed bilançosunun uzun zamandır yüzde 95 civarı ABD tahvilleri, yani doları verelim karşılığını alalım derseniz, vadeli bir başka borç senedini tercih etmeniz gerekiyor. Bu şekildeki rezerv para kabulü gören itibari paranın karşılığında ise 220 milyar dolar civarı rekora giden dış ticaret ve cari açığı ile yüzde 137’lerde yoluna hızla devam eden kamu borcu/GSYİH ve uzun zamandır rekorlar kıran eksi yüzde 16,7 bütçe açığı/GSYİH bulunuyor. Gecikmeli olarak yönetim kuruluna yeni seçilen adayların dördü eski Obama dönemi Hazine ve kamu bürokratı veya danışmanı.
Hazine Bakanı Yellen de Obama döneminde atanmış eski Fed Başkanı. Yönetim kurulundaki iki kişi geçen sene sonbaharda (aslında hisse pozisyonları) süreleri bittiği nedeni ile emekliye sevk edildiler. En son bir guvernörün de hisse alım satımları ile bir diğer guvernörün özel bir ticari bankanın basına kapalı müşteri toplantısında sunum yaptığı ortaya çıktı. Bu guvernörler faize, para politikalarına karar veriyorlar. 9 trilyon dolarlık bilançoda yuvarlak hesap 40 milyar dolar sermaye ve SDR, IMF parası, altın hariç o civarda döviz rezervi bulunuyor. Bu döviz rezerv miktarı uluslararası kabul gören optimum rezerv rasyolarının çok altında. Diyorlar ki “Ama o rezerv para, arkasında koca ekonomisi var. O zaman paragraf başı yapalım.”
Yönetim, finansal, araç ve politika bağımsızlığı açısından merkez bankalarının bağımsızlığını bu bilgiler ışığında tekrar değerlendirmek isteyenler olur mu bilmeyiz ancak enflasyon olmaz, geçici resesyon olmaz, yumuşak iniş derken stagflasyona kadar geldiğimizi sanırım herkes fark etmiştir. Bu arada iktisat sınırları içinde, bilimden kopmayan bizdeki çoğu ekonomi yorumunda, yukarıdaki dünyadan ve piyasa gerçeklerinden farklı olarak “Fed ne kadar güzel iletişimle piyasaları hazırlıyor(du). Orada çok iyi ekonomistler ve araştırmacılar var. Hata yapmazlar” nakaratları dönüyor(du). Bu anlamda muhteşem iletişimin merkezi Fed mi, yoksa akademide “Washington Konsensüsü” diye geçen “Sıcak para ile gelişmekte olan pazarlar yarat” diye özetlenebilecek anlayışın tezahürü neoliberal, ortodoks politikaları burada körü körüne savunanlar mı, karar okuyucunun. Kur korumalı mevduat, dolarizasyon, rezerv (kompozisyonu), makro ihtiyati tedbirler, 32 sayılı TPKKK, DTH, vb. tartışmaları yaparken bunları bilerek yapmak gerekiyor.