Modern sera yatırımları ve 77.7 milyar lira destekleri analiz edebilmek

DÜNYA gazetesi inde Dilek Toprak Buz' un Eskişehir'de Mahmudiye ilçesinde Şerefiye ve İsmetpaşa arasında MTA'nın bulduğu jeotermal kaynakların "modern seracılık" potansiyelini anlatan yazısı konuyu yeniden ele almamızın uyarıcısı oldu.

Ülkemiz jeotermal kaynaklar bakımından zengindir. DÜNYA'daki bazı yazılarımda Ege Bölgesi'indeki 250 yılı aşan jeotermal kaynakları anlatarak, "Deprem riskini zenginlik üretimine dönüştürmekten" söz etmiştim.

Ülkemizde Dikili ile Bergama arasında jeotermal ısıtmalı modern seralar yaygınlaştı. Urfa'dan Simav' a değişik yerlerde de başarılı uygulamalar var.

Moden seralar yüksek ürün verimliliği açısından potansiyel gelişme alanı. Genel olarak tarımsal üretimin her alanında, özelinde de modern sera yatırımlarında, imalat kesimi yatırımlardan daha fazla değişkeni dikkate alarak karar vermeyi gerektirdiğini sık sık anımsamamızı gerektiriyor.

Tarım yatırımlarında değişkenler

Modern sera yatırımı yapacak olanların özenle analiz etmesi gereken birkaç hususu paylaşalım:

1. Jeotermal ısıtmalı modern sera yatırımı yapmadan MTA'nın verilerini doğrulatan sondaj çalışması mutlaka yaptırın. Dikili'de Akcelep Grubu Tesisleri yanında yatırım yapan Denizlili iş insanın yaşadığı sorunları mutlaka inceleyin.

2. Ülkemizde yaygın olmakla birlikte, jeotermal ısıtma imkanlarının olmadığı yerde diğer ısıtma kaynakları kullanılabilir. Doğalgaz, fuel-oil, kömür ya da başkaları gibi... Alternatif ısıtmaları analiz etmeden karar vermeyin.

3. Isıtma sistemlerinde "maliyet analizi" yanında "sürdürülebilirlik" konusu da karar sürecinde ayrıntıda analiz edilmesi gereken hususlardan bir diğeri. Modern seranın "sabit ve değişken giderleri", "ortalama gelir" tahminleri en az 5 yıllık geçmişten başlayarak analiz edilerek, orta vadeli gelecek öngörülmeli.

4. Yatırım kararı öncesinde özellikle sulama suyu analizleri yaptırılmalı. Turgutlu'nun Urganlı beldesindeki modern serada sulama suyuyla ilgili yaşananların ayrıntısını öğrenmekte yarar var. Sulama suyu konusunda önyargılı olmanın bedelleri yüksek olabilir.

5. Yeraltında erişilen suyun yer üstüne kaç derece çıkarılabildiğini, derinlik ile suyun çıkarılarak sera ısıtılmasında kullanılma maliyetlerini hesaplayın. DSİ'nin izlediği ya da İl Özel İdarelerinin gözetim ve denetimini yaptığı su kaynaklarıyla ilgili yasal düzenlemeleri ayrıntıda analiz edilmeden yola çıkılmamalı.

6. Kullanacağınız sisteme göre modern sera maliyetlerinin dönüm başına 40 bin ile 60 bin liraya mal olacağını, bu yatırım maliyeti yanında ciddi bir işletme sermayesi gerektiği de hesaba katılmalı.

7. Serada yetiştireceğiniz ürüne göre, her hasatta bir kamyonu tam olarak dolduracak ürün alabilecek ölçek büyüklüğünü gözetin. Küçük ölçekli üreticilerin işbirliği söz konusu ise "hasat ve lojistik" konusunda mutlaka "bağlayıcı sözleşmeye dayalı iş birliği" yapılmalı. Hasat koordinasyonunun önemi akıldan çıkarılmamalı.

8. Üretilenlerin yurtiçi ve yurtdışı pazarlarda nasıl değerlendirileceğinin alternatif senaryolarını gözden geçirin. Tek ürün ve tek ülke, tek pazar gibi tehlikeli bağlantılardan uzak durun.Yatırım aşamasında "alternatif pazarlar" konusu düşünülmeli; senaryolar hazırlanmalı; daha da önemlisi uzun soluklu bir çaba olan "ilişki yatırımına" gereken emek, zaman ve para harcanmalı.

9. Dikili, Antalya, Simav gibi seracılık merkezleri ile yatırım yapılan yerin iklim koşullarını, modern seraların işletilmesi ile iklim koşullarının yarattığı avantaj ve dezavantajları analiz ederek yola çıkın. Özellikle sera yatırımı yapmış ve başarsız olmuş olanlarla ilişki kurarak bilgi alınmalı; onların yarattığı boşlukları yaratmamanın önlemleri alınmalı.

10. Sera işletmesinde kokapit , perlit ya da kaya yünü kullanılmasının etkilerini analiz etmeden karar verilmemeli.

11. Devletin sağladığı desteklerden sonuna kadar yararlanılmalı ama"devlet desteği odaklı" yatırım yapmaktan kaçınılmalı. Piyasa koşullarında rekabet edebilecekseniz, devlet desteğine ve devletlerarası ilişkilere aşırı bağımlı kalmayacaksanız, gerekli koşulları yaratabiliyorsanız yatırım yapılmalı.

12. Banka sisteminde finansmana erişebilirlik olanakları analiz edilmeli; sistem içinde finans maliyetine göre fizibilitenizde mutlaka "duyarlılık analizleri" yapılmalı.

12 bin yıllık bakış açısı değişiyor

Modern sera yatırımı ve işletmesi, bir imalat tesisinden daha fazla ayrıntı bilgisi ve analiz gerektiriyor. Birçok yatırımcı, gazete bilgisinin heyecanıyla ciddi kaynak israf edebiliyor. Modern seralar önemli, ama bugün açık tarımda sensörler yararlı ve zararlı mineralleri kontrol ederek ciddi verimlilik artışları sağlanıyor. Açık tarımda kullanılacak tekniklerin potansiyellerini değerlendirmemiz daha öncelikli olmalı.

DÜNYA gazetesiinde 12 bin yıllık tarımsal bakış açımızın değişmekte olduğunu, yeni bakış açısının toprağın iç yapısına döndüğünü, sensörlerin yarattığı devrimsel gelişmeyi sizlerle yakın geçmişte paylaştım.

Kaynaklara sahip olmak bir şanstır, o kaynakları etkin biçimde zenginliğe dönüştürmek ise bir akılcılık sorunudur.

Hiçbir yatırım "fetiş" haline gelmemeli. Tarımsal üretim her ülke için "gerek şarttır" ama asla "yeter şart" değildir. Bir yatırımın gerek şartı ile yeter şartı arasındaki denge üzerinde gerekli analizleri yapmadan yapılacak eksik bilgilendirmeler ciddi kaynak israfına yol açar; yaratılmak istenen sonucun yanından bile geçirmez bizleri.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı'nın bir soru önergesine verdiği yanıta göre, 2003-2015 arasında tarımsal üretime 77.7 milyar TL destek verilmiş. 2014 yılında 9.1 milyar lira, 2015 yılında 9.2 milyar lira destek sağlanmış. Tarımsal üretimi "ülke için gerek şart" olarak algılıyorsak; desteklere toptancı bir anlayışla karşı çıkamayız, çıkmamalıyız. Eğer gerçekten bu ülkenin gelişmesi için destek sağlıyorsak, önce sağlanan desteğin sadece kaç kişiye gittiğini değil hangi alanlara harcandığını, destek verirken hedefin ne olduğunu, hedeflere ne kadar ulaşıldığını, ürün deseninde hangi farklılıkları yarattığını da rakamlarıyla, belgeleriyle ortaya koymalıyız. Net bilgiye dayalı sorgulama mekanizması oluşturulmadan, tarım alanına sağlanan desteklerin "verimliliği" ölçülemez. Verimlilik ölçmeden de sağlanan destekleri "savunmak" akılcı olmaz. Bütün bu hususlar "modern seralar" için de geçerlidir.