Merkez-çevre ilçe dengesi en hızlı bozulan iller

Bir önceki yazımızda göçün görünmeyen yüzü olan çevre ilçelerdeki erime ve merkez ilçelerdeki yoğunlaşmayı Türkiye toplamını yansıtan verilerle irdelemeye çalıştık. Bugün konuya iller düzeyindeki verilerle bakacağız. 

Merkez ilçe nüfusları ile çevre ilçe nüfus dengesi en hızlı bozulan illerin hangileri olduğunu, hangi teşvik bölgelerinde durumun daha vahim olduğunu, 81 ilin 2007 ve 2015 yılı çevre ve merkez ilçe nüfuslarındaki değişime bakarak inceleyeceğiz. 

• 2015 itibarıyla çevre ilçeler nüfus payının en düşük olduğu iller İstanbul, Eskişehir, Kayseri, Gaziantep ve Kilis olarak sıralanıyor. Bu illerin Kilis dışında tamamı büyükşehir statüsündeki iller. 

• Çevre ilçeler nüfus payı en yüksek iller ise Muğla, Şırnak, Mardin, Bitlis, Tekirdağ olarak sıralanıyor. Bu gruptaki iller, ya çevre ilçelerinin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi de yüksek illerden, ya da merkez ilçesinin sosyo-ekonomik düzeyi de çevre ilçeler gibi çok geri düzeyde olan illerden oluşuyor. 

• 2007-15 arasında 81 ilin 74’ünde çevre ilçelerin nüfus payı 2007’ye göre geriledi. Sadece 7 ilde (İstanbul, Tekirdağ, Kocaeli, Hakkari, İzmir, Bayburt ve Gümüşhane) çevre ilçelerin nüfus payı arttı. Bunlar da ya çok gelişmiş, ya da çok geri illerden oluşuyor. 

• 81 ilin 46’sında çevre ilçelerin sadece il nüfusundaki payı azalmadı, aynı zamanda nüfusları da 8 yıl öncesinin altına düştü. Çevre ilçe nüfusu, 8 yıl öncesine göre en fazla düşen illerin zirvesinde Çorum, Erzurum, Ardahan, Yozgat ve Kırşehir yer alıyor. Bu illerden Kırşehir dışındakilerin toplam nüfusu da 2007’ye göre azalmış durumda. Ancak buna rağmen bu illerin merkez ilçe nüfusları 2007 yılı düzeyinin üzerinde. Yani bu illerdeki nüfus erimesi esas olarak çevre ilçelerde yaşanmış. 

• 2007’ye göre çevre ilçe nüfusu azalan 46 il olmasına karşın, merkez ilçe nüfusu azalan il sayısı sadece 2. Bu iller Kırıkkale ile Zonguldak. Her iki ilde de toplam nüfus da 8 yıl öncesine göre azalmış durumda. 8 yıl öncesine göre toplam nüfus kaybı binde 35.55 olan Kırıkkale’de merkez ilçedeki düşüş binde 29.16’da kalırken çevre ilçelerdeki nüfus kaybı binde 52.68’i buldu. Zonguldak’ta ise tam tersi bir gelişme yaşandı. Toplam nüfus 2007’ye göre binde 32.45 düşerken merkez ilçedeki kayıp binde 415.15 gibi çok yüksek bir düzeyi buldu. Buna karşın Zonguldak’ın çevre ilçeleri nüfus kaybından etkilenmedi ve çevre ilçe nüfusu 2007’ye göre binde 174.16 arttı. 

• 2007’ye göre toplam nüfusu azalan 11 ilin sadece 2’sinde merkez ilçe nüfusunda da düşüş yaşanırken Zonguldak hariç tamamında çevre ilçelerin nüfusu azaldı. Sonuç olarak bu 11 ilin 9’unda toplam nüfus azalırken merkez ilçe nüfusları artmaya devam etti ve nüfus kaybı sadece çevre ilçelerde gerçekleşti. 

• Gelişmeye teşvik bölgeleri açısından bakarsak, çevre ilçe nüfusları 8 yıl öncesine göre 4. Bölge’de binde 54.71, 5. Bölge’de binde 67.99 azaldı. 1. Bölge’de çevre ilçe nüfus artışı binde 169.74’ü bulurken, 6. Bölge de binde 61.79 ile binde 34.04 olan Türkiye çevre ilçeler ortalamasının üzerine çıktı. Çevre ilçe nüfus artışı 2. Bölge’de binde 20.12 ile, 3. Bölge’de binde 15.68 ile genel ortalamanın oldukça altında kaldı.