Menkul kıymet alım-satım kazancı, vergileme ve beyan

VERGİNİN GÜNDEMİ / Akif Akarca [email protected] Dr.Mehmet Şafak [email protected] Bilindiği gibi menkul kıymet deyimi, eshamlı komandit ve anonim şirketlerce çıkarılan hisse senetleri ile devlet ve diğer kamu tüzel kişileri ve anonim şirketlerce çıkarılan tahvil ve bonoları ifade eder. Finansman bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler, gelir ortaklığı senetleri, eurobondlar vb. gibi Gelir Vergisi Kanunu'nun 75. maddesine göre değerlenen kıymetleri kapsar. Bu kıymetlerin elde tutulması dolayısıyla faiz geliri elde edilir. Bu tür gelirlerin vergilenmesi ve yıllık beyanname ile beyanı ile ilgil hususlar 13 Mart 2008 tarihli DÜNYA Gazetesi'nde yayınlanan yazımızda açıklanmıştı. Menkul kıymetlerin elden çıkarılması dolayısıyla 2007 yılında, elde edilen kazançların vergilenmesi ve beyanı bu yazımızın konusunu oluşturmaktadır. Gerçek kişilerin iktisap ettikleri menkul kıymetlerin elden çıkarılması dolayısıyla sağladıkları kazançlar, Gelir Vergisi Kanunu'na göre, değer artış kazancı sayılarak vergilendirilir. Yapılan düzenlemelerle bu tür kazançların vergilendirilmesinde geniş ölçüde stopaj usulü geniş ölçüde uygulanır hale gelmiştir. Bazı durumlarda da kazancın yıllık beyanname ya da dar mükellefler için münferit beyanname ile beyan edilerek vergilenmesi öngörülmüştür. 01/01/2006 tarihinden itibaren menkul kıymet faiz gelirleri ve alım-satım kazançlarının vergilendirilmesinde GVK'nun geçici 67. maddesinde yer alan hükümler esas olmaktadır. Bu madde menkul kıymet faizi yada alım satım kazancı üzerinden tevkifat yapılmasını öngörmekte olup, kaynakta tevkifat büyük ölçüde, nihai vergileme niteliğindedir. Menkul kıymetler ve alım satım kazançları Hisse senetlerin alım satımı Anonim şirketlerin çıkardığı hisse senetlerinin alım-satımında elde edilen gelirler, Gelir Vergisi Kanunu'nun mükerrer 80/1. maddesine göre değer artış kazancı sayılır. Hisse senetlerinin iktisap edildikten sonra veya iktisaptan önce elden çıkarılması kazancı etkilemez. 01/01/2006'dan önce ihtisabedilenler 01/01/2006 tarihinden önce iktisab edilen hisse senetlerinin elden çıkarılmasından sağlanan aşağıdaki kazançlar gelir vergisine tabi değildir. - İvazsız olarak elde edilen hisse senetleri satışı, - İMKB'de işlem gören hisse senetlerinin 3 aydan fazla elde tutulmasından sonra satışından doğan kazançlar, - İMKB'de işlem görmeyen hisse sentlerinin bir yıldan fazla süreyle elde tutulduktan sonra satışından sağlanan kazançlar. Yukarıda sayılanlar dışında kalan hisse senetleri alım-satımından sağlanan kazançların vergilendirilmesinde 31.12.2005 tarihinde yürürlükte olan kanun hükümleri esas alınır. Bu çerçevede alım-satım kazancının tespitinde iktisap bedeli endekslemeye tabi tutulur. Satıldığı ay hariç alış bedeli aylık TEFE ya da ÜFE endeksi oranında artırılır. Bunun için yıllık endeks artışının yüzde l0'u geçmesi şart değildir. Satış bedeli ile endekslenmiş alış bedelli arasındaki fark kazançtan istisna tutarı olan 15000YTL düşülür. Kalan kısım beyan edilir. 01/01/2006 tarihinden sonra iktisap edilen ve İMKB'de işlem görenler Tam mükellef kurumlara ait olan ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda işlem gören ve bir yıldan daha uzun süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç (bunların satışından doğan kazançlar vergiye tabi değildir) hisse senetlerinin banka ve aracı kurumlar aracılığı ile satılması dolayısıyla doğan kazançlar üzerinden GVK Geçici 67/1. maddesine göre tevkifat yapılır. Tevkifata tabi tutulmuş olan hisse senedi alım-satım gelirleri için yıllık beyanname verilebilir. Ancak beyanname verilmesi ihtiyaridir. İMKB'de işlem görmeyen senetler Tam mükellef kurumlara ait olan ve İMKB'de işlem görmeyen 1.1.2006 dan sonra ihracedilmiş hisse senetleri ise iki yıldan daha uzun süre elde tutulduktan sonra satılırsa alım-satım kazancı gelir vergisine tabi olmaz. İki yıl dolmadan elden çıkarılan hisse senetleri satış kazançları ise vergiye tabidir. Kazancın tespitinde hisse senetleri alış bedelleri ÜFE artış oranında endekslenerek yükseltilir. Satış bedeli ile artırılmış bedel arasındaki fark yıllık beyanname ile beyan edilir. Ancak endeksteki artışın yıllık yüzde l0 oranını aşması gerekir. Bu kazançlara herhangi bir istisna uygulanması söz konusu değildir. Geçici ilmühaberlerin elden çıkarılmasından doğan kazançlar Geçici ilmühaberler anonim şirketler tarafından hisse senetlerini temsil etmek amacıyla çıkartılan menkul kıymetlerdir. Geçici ilmühaberler sahiplerine, - Genel kurul toplantılarına katılmak, - Oy kullanmak, - Kâr payı almak, - Pay sahipliği hakları, sağlar. Geçici ilmühaberler ilgili anonim şirket tarafından hisse senetleri bastırılıp ortaklara teslim edildiği anda geçerliliğini kaybeder. Bu nedenlerle geçici ilmühaberlerin elden çıkarılmasından doğan kazançlarda da, yukarıda açıklandığı üzere Gelir Vergisi Kanunu'nun hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların vergilendirilmesine ilişkin esaslar uygulanır. Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kayıtlı hesse senetleri alım-satım kazancı Merkezi Kayıt Kuruluşu'nun faaliyete başlamasından sonra Sermaye Piyasası Kurulu'nca kayden izlenilmesine karar verilen sermaye piyasası araçlarının fiziki kağıt olarak bastırılması uygulamasına son verilmiştir. Bu çerçevede, Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından kayden izleme uygulaması ile sermaye piyasası araçları için fiziki kağıt bastırılması gereği ortadan kalkmış ve menkul kıymetin bir senede bağlanmasının ihraç edenler, yatırımcılar ve ilgili diğer kurumlara sağladığı tüm haklar korunmuştur. Bu nedenle, sermaye piyasası araçlarının fiziki olarak bastırılması veya bunların kayden izlenmesi vergi uygulamaları açısından bir farklılık yaratmamaktadır. Bir sermaye piyasası aracı olan hisse senetlerinin Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından kayden izlenmesi halinde, bu menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından doğan kazançların vergilendirilmesinde fiziki olarak bastırılan hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançların vergilendirilmesinde esaslar geçerlidir. Tahvil ve bono alım-satım kazançları, devlet tahvili ve Hazine bonoları ve gelir ortaklığı senetleri Gelir Vergisi Kanunu'nun geçici 59. maddesine göre 31/12/2007 tarihine kadar, 26/07/2001-31/12/2005 döneminde ihraç edilen devlet tahvilleri ve Hazine bonolarının faiz gelirleri ve elden çıkarılmasından sağlanan diğer kazançlar toplamının 2007 yılında, 205.994,16 YTL'si vergiden istisnadır. İstisna, faiz gelirleri ile elden çıkarma dolayısıyla elde edilen diğer kazançlar toplamına uygulanacaktır. Bir gerçek kişinin, hem faiz hem de elden çıkarma dolayısıyla elde ettiği kazancının bulunması ve gelir toplamının istisna sınırını aşması halinde, istisnanın hangi kazanca uygulanacağı mükellflerce, serbestçe belirlenebilecektir. İstisna kapsamına giren söz konusu kazançlar için yıllık beyanname verilmeyeceği gibi, diğer gelirler dolayısıyla verilecek yıllık beyannameye de bu kazançlar dahil edilmesi gerekmez. Görüldüğü gibi devlet tahvilleri ve Hazine bonolarının alım-satımından elde edilen değer artış kazançlarının vergilendirilmesinde bu kağıtların ihraç tarihi önem arz ettiğinden, ihraç tarihleri itibariyle bu kazançların beyan esasları farklıdır. 26/07/2001 öncesinde ihraç edilen devlet tahvilleri ve Hazine bonolarından elde edilen değer artış kazançlarına, - Gelir Vergisi Kanunu'nun Geçici 59. maddesinde yer alan 205.994,16 YTL istisna uygulanmayacak, - Kazancın tespitinde maliyet bedeli endekslemesi yapıldıktan sonra bulunacak tutardan 2007 yılı için geçerli istisna tutarı olan 15.000 YTL indirilerek kalan tutar beyan edilecektir. - Kazancın tespitinde maliyet bedeli, menkul kıymetin elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere toptan eşya fiyat endeksindeki artış oranında artırılacak bu tutar satış bedelinden düşülerek kazanç bulunabilecektir. 31/12/2007 tarihine kadar uygulanmak üzere, 26/07/2001-31/12/2005 döneminde ihraç edilen devlet tahvilleri ve Hazine bonolarının için, - Öncelikle maliyet bedeli endekslemesi yapılacak, - Maliyet bedeli endekslemesi sonrasında bulunacak kazanç tutarından geçici 59. maddesinde yer alan 205.994,16 YTL istisna tutarı indirilerek, kalan tutar ne olursa olsun yıllık beyanname ile beyan edilecek. Eurobondların vergilenmesi Eurobondların elden çıkarılmasından doğan kazançlar: Tam mükelleflerde 01/01/2006 tarihinden önce ihraç edilen eurobondların alış bedelinin alış tarihindeki döviz alış kuru esas alınarak YTL karşılığı bulunacak, daha sonra bu bedel TEFE endeksindeki artış oranında endekslenerek iktisap değeri bulunacak ve buna göre kazanç hesaplanacaktır. Satış bedeli, satış tarihindeki döviz alış kuru ile YTL'ye çevrilecek bundan endekslenmiş ihtisap bedeli düşürülerek YTL cinsinden satış kazancı tespit edilecektir. 26/07/2001 tarihinden önce ihraç edilmiş eurobondlar için GVK'nın mükerrer 80. maddesinde yer alan 15.000 YTL istisna uygulanacaktır. İstisna ve indirimi yapıldıktan sonraki tutar ne olursa olsun yıllık beyanname ile beyan edilecektir. 26/07/2001-31/12/2005 tarihleri arasında ihraç edilmiş eurobondlar için 205.994,16 YTL'lık istisna uygulanacaktır. İstisna ve indirim yapıldıktan sonra ne olursa olsun yıllık beyanname ile beyan edilecektir. 01/01/2006 tarihinden sonra ihraç edilen eurobondlardan alım-satım kazancı elde edilmesi durumunda geçici 59. ve mükerrer 80. maddelerdeki istisna uygulanmayacak, iktisap bedeline endeksleme yapıldıktan sonra bulunacak kazanç, tutarı ne olursa olsun beyan edilecek Özel sektör tahvilleri 01/01/2006 tarihinden önce ihraç edilen özel sektör tahvillerinin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar, satış bedelinden TEFE / ÜFE endeksi ile endekslenerek yükseltilmiş alış bedelinin düşülmesi suretiyle hesaplanır. (Endekslemede yıllık yüzde l0 artış şartı yoktur.) GVK mük. 80. maddedeki 2007 yılı gelirleri için 15.000 YTL tutarındaki istisna uygulandıktan sonra kalan kısım beyan edilecektir. 01/01/2006 tarihinden sonra ihraç edilen tahvillerin satışından sağlanan kazançlar, bu satışlar için işleme aracılık eden aracı kurumlar tarafından GVK geçi 67. maddeye göre sorumlu sıfatıyla tevkifata tabi tutulur. Yıllık beyanname verilmesi ihtiyaridir.