Mali kural
Hazırlıkları yaklaşık bir yıldır süren Mali Kural'la ilgili çalışmalar tamamlandı ve Meclis'e sunulma aşamasındaki yasa tasarısı taslağının ana hatları Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Ali Babacan tarafından dün açıklandı. Görünürde çok teknik hesaplamalara dayanan, karmaşık bir kuralla karşı karşıyayız. Bu, görüntüdeki durum. Ama işin özü Ali Babacan'ın dediği gibi şu: Uçağın gideceği yer belliydi de, rotası bilinmiyordu ve bu çok tehlikeli bir durumdu. Şimdi rota belirleniyor, gidilmek istenen yere nasıl ulaşılacağına ilişkin yol haritası çıkarılmış oluyor.
Başbakan Yardımcısı Ali Babacan'ın açıkladığı mali kuralda üç temel oran ön planda. Bütçe açığının GSYH'ye oranı yüzde 1 olacak, büyüme hızı da yüzde 5 olarak öngörülecek. Bir de yüzde 0.33'lük bir katsayı var. Bu katsayı ne anlama mı geliyor, Babacan'a kulak verelim:
"Mali kuralımız iki bileşenden oluşuyor. Bunlardan biri açıkla ilgili konu. Bir diğeri de genel konjonktürle, ekonomik büyüme hızıyla ilgili. Diyelim bizim bütçe açığımız yüzde 4. (GSYH'ye oran olarak.) Ulaşmak istediğimiz hedef de yüzde 1. Çünkü 1 artık sabit. Bu oran bundan sonra yıllar boyunca hep sabit olacak, orada duracak.
Açığımızın 4 olduğu bir yıl, ertesi yıl için ne kadarlık bir bütçe açığı hedeflemeliyiz? İşte bu noktada 0.33 katsayısı devreye giriyor. Bu da şu demek; yüzde 4'ten hedef oran olan yüzde 1'e ulaşırken, bir sonraki yıl aradaki farkın 3'te 1'i kadar bir uyarlama yapıyoruz. Yani 4 ile 1 arasında 3 puan var, o 3 puanın 1 puanı kadar bir uyarlama. Dolayısıyla mali kural çerçevesinde yüzde 4 açık verdiğimiz bir yılın ertesi yılı, bu açığı 3'e indirmemiz gerekecek. Yani yüzde 1'lik bir mali uyum gerekecek. Bir sonraki yıl kalan farkın yine 3'te 1'ini alıyoruz. Yani azalan bakiye sistemiyle gidiyor.
Diyelim ki ertesi yıl açığımız yüzde 3 ise, hedef yüzde 1 olduğuna göre, bu sefer 3 ile 1 arasındaki farka bakıyoruz, 2 puan. 2 puanın 3'te 1'ini alıyoruz ve açığımızı 0.67 düşürüyoruz."
Tasarruf, büyümeyle ters orantılı olacak
Babacan, büyümenin yüzde 5'in üstüne çıkması ya da 5'ten aşağıda kalması durumlarında nasıl bir yol izleneceğini de anlattı:
"Diyelim herhangi bir yıl yüzde 8 büyüdük. Bu büyüme, bizim eşik büyüme oranımızın 3 puan üzerinde. İşte mali kural o yıl, 3 puanın 3'te 1'i oranında tasarruf sağlamamızı söyleyecek. Ya da tam tersine, diyelim ki sadece yüzde 2 büyüdük. Bu yılda da yine yüzde 5'lik eşik değerden 3 puan aşağıda kaldığımız için bunun 3'te 1'i kadar, yani yüzde 1'lik daha fazla bütçe açığı belirleyeceğiz.
Yani bir bakıma işlerin iyi gittiği yıllarda, yüzde 5'in üzerinde büyüdüğümüz yıllarda tasarruf edeceğiz, ama yüzde 5'in altında büyüdüğümüz yıllarda da o tasarruf ettiğimiz miktarlar kadar bütçemizde daha fazla açık oluşmasına izin vereceğiz. Yani ekonomik döngülerle ters çalışan bir bütçe dengesi. Ekonomik döngüleri telafi etmeye yönelik bir bütçe dengesini böylece kurmuş olacağız. Bu formülasyon, matematik belki ilk bakışta anlaması güç gözükebilir, ancak bir süre sonra göreceksiniz buna çok kolay alışacağız."
"Saldım çayıra, Mevla kayıra"ya son!
Her ne kadar çocuklar ve hayvanlar için kullanılırsa da, ekonomiye adapte etmenin de pek yanlış görünmediği bir deyim bu; "saldım çayıra, Mevla kayıra". Ekonomi uzunca bir dönem bu mantıkla idare edildi, hala da birçok yönden edilmeye devam ediliyor aslında. Şimdi ekonominin önemli bir ayağı için kural getiriliyor. Her ne kadar bazı kurallar yasa hükmü haline dönüşse de pek anlam ifade etmeyebilir. Özellikle o kuralın çiğnenmesi önemli bir fatura oluşturmuyorsa.
Babacan, Mali Kural'ın neden Anayasa'ya konmadığı şeklindeki bir soruya karşılık, yasa hükmünün de çok önemli olduğunu söyledi, örnek olarak Merkez Bankası'nın bağımsızlığını yasadan aldığını hatırlattı ve bu yasayı değiştirmeye, piyasaların ertesi gün alacağı hali bilen kimsenin cesaret edemeyeceğinin altını çizdi.
Mali kuralı esnetmek de bir süre sonra Merkez Bankası'nın bağımsızlığını zedelemek kadar etki yapar hale gelecek mi, bekleyelim ve umalım…