Mali affın başarısı!
Af sonuçları
Son mali affın ilk sonuçları geçtiğimiz hafta sonu Maliye Bakanı tarafından açıklandı. Yapılan açıklamadan, affın beklenenin çok üzerinde bir katılımla sonuçlandığı anlaşılıyor.
Yapılan açıklamaya göre, 6111 Sayılı Kanun kapsamında yapılan uygulama sonuçları aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
Af uygulamalarının başarısı
Aftan yararlananların sayısına ve af kapsamında yapılandırılan borç tutarına bakılırsa, son mali affın tahminlerin de üzerinde bir başarıyla tamamlandığı görülüyor.
Af kapsamında yapılandırılan borçların ne kadarının ödeneceği bilinmez ama son affın öncekilerden de başarılı olduğu şimdiden söylenebilir.
Ancak genel olarak ifade edilecek olursa, geçmişte yapılan geniş kapsamlı afların tamamının başarılı olduğunu söylemek yanıltıcı olmaz. Örneğin matrah artırımını da kapsayan 1983 ve 2003 afları da son derece başarılı uygulamalardı.
Başarı nedenleri sorgulanmalı
Her mali afta, bir öncekinden daha çok mükellef, daha büyük kamu borcu için aftan yararlanmaktadır. Bunun nedeni açıktır ama yine de kısaca üzerinden geçmekte yarar var.
Mali affın en geniş uygulaması, yukarıdaki tablodan açıkça görüldüğü üzere, kesinleşmiş kamu borçlarının yapılandırılmasında olmuştur.
Bu durum çok sayıda mükellefin, büyük tutarlara ulaşan kesinleşmiş borçlarını zamanında ödememelerinin sonucudur.
Elbette başta ekonomik krizler olmak üzere dışsal nedenler borç stokunun bu denli büyümesinde etkili olmuştur. Ancak temel gerekçenin bu olduğu şüphelidir. Vergi ve primleri toplayan idarelerin zamanında alacaklarını toplayamamış olmaları, ağır mali yüklerin işletmeleri ödeme güçlüğüne sokması, yüksek gecikme faizi ve zam oranlarının borcu ödenemez hale getirmiş olması ve elbette sürekli yinelenen afların getirdiği alışkanlık ve beklentiler borç stokunun bu denli büyümesinin bu sonucu doğurduğu açıktır.
Kesinleşmiş borçların yapılandırması böyle de, matrah artırımında durum farklı mı? Daha çok işletmenin matrah artırımından yararlanmasının birincil nedeni elbette inceleme oranlarının artmasıdır. Ancak vergisini tam ve zamanında ödeyen işletmelerin de kendilerini güvende hissetmemeleri, haksız tarhiyatların yaygınlığı, uzayan ve yerini bulmayan adalet ve incelenmenin başlı başına maliyetinin yüksekliği de bu kadar yüksek matrah arıtımı yapılmasını sağlamıştır.
İhtilaflı borçlar ile inceleme ve tarhiyat aşamasındaki işlemler için de çok sayıda başvuru olduğu, bu çerçevede çok sayıda dosyanın tasfiye edilebileceği anlaşılmaktadır.
İhtilaflı dosyalar için her afta daha çok mükellefin kapsama girmesinin nedeni, yukarıda sayılan gerekçeler yanında, vergi yargısının iyi işlemekten uzak olması ve adaletin zamanında tecelli etmemesidir. Bu da başlı başına bir ceza ve azımsanmayacak bir maliyettir.
Özetle, af kanunlarının artan başarı trendinin tek değil ama en önemli nedeninin, sürekli af çıkarma eğilimindeki hükümetlerin, vergi ve sosyal güvenlik idarelerinin ve vergi yargısının işlem ve uygulamalarıdır. Eski bir Gelir İdaresi çalışanı ve uzun yıllar sorumluluk üstlenmiş bir kişi olarak bu eleştirimiz; kişilere değil, çağa, gelişen ekonomik ve sosyal yapıya, özel sektörün hızına ve dünyaya yeterince ayak uyduramayan sisteme ve yapıyadır.
Ne yapmalı?
Af uygulamalarının özü itibariyle adaletsiz uygulamalar olduğu, vergisini doğru ve zamanında ödeyeni bir bakıma cezalandırdığı açıktır. Bu nedenle istenen uygulamalar değildir.
Mali aflar bir sonuçtur. Periyodik olarak bu sonuçla karşılaşmamak ve gelecekte daha başarılı af uygulamaları yapmamak için, nelerin yanlış veya eksik yapıldığı, nelerin daha iyi yapılabileceği analiz edilmeli ve af gerekçeleri ortadan kaldırılmalıdır.
Çok başarılı af uygulamaları yapıyoruz diye düşünüyorsak, neyi yanlış yapıyoruz diye de bakmamız gerekir.
Bu konulardan bir kısmına önümüzdeki yazılarda yer verilecektir.
Yapılandırma şekli Tutar (Milyon TL)
Kesinleşmiş borçlar 27.123
İhtilaflı borçlar, inceleme aşamasındaki işlemlerden doğan borçlar, pişmanlıkla beyandan doğan borçlar 5.642
Stok düzeltmeleri 1.545
Matrah artırımı 5.123
Yapılandırılan toplam kamu alacağı tutarı 39.433