Madem mesleki eğitim bu kadar önemli, Amerika nasıl böyle iyi?

Memlekette at izi it izine yine karıştı. 2014 yılı belirsizlik kaynaklı zorluklar açısından Şah’tı, artık Şahbaz oldu. Ben en iyisi azıcık yurt dışında oyalanayım: Dikkatinizi başlıktaki soruya yeniden çekebilir miyim, lütfen? Hemen bir açıklama yapayım. Soruyu ben sormuyorum. Çinliler merak ediyor. Çin bugünlerde bir mesleki eğitim sistemi altyapısı oluşturmaya çalışıyor. Biz mesleki eğitimi manasız ideolojik tartışmalara hala meze yapmaya devam ederken Çin arkadan gelip bir yeni sistem tasarlıyor. Not edeyim. Çinliler bu iş için sağa sola heyetler gönderiyor. Amerikalı uzmanlarla buluşan bir Çinli, öyle düşmanca bir tavırla değil, tamamen meraktan böyle sormuş: “Madem mesleki eğitim bu kadar önemli, o vakit Amerikan ekonomisi nasıl böyle iyi bir performans sergileyebiliyor?” Malum Amerika’da güçlü bir mesleki eğitim sistemi altyapısı filan yok. Ama Amerikan ekonomisi dünyanın en büyük ekonomisi. 1980’de de dünyanın en büyük ekonomisiydi. 1990’da da öyleydi. 2000’de de değişmedi. Şimdi de öyle. Dünyadaki katma değerin dörtte biri Amerika’da üretiliyor.Hep böyle işte. Adamların mesleki eğitim sistemi yok ama bakın Amerikan ekonomisi yine de toparlanıyor. Geçenlerde internet sitelerinden birinde ilgili uzman anlatıyordu. Soru oradan aklımda kaldı. Çinli de merak etmiş tabii.

Aslında Amerika tam da bugünlerde mesleki eğitim sistemini Alman modeli üzerinden yeniden tasarlamayı tartışıyor. Eskiden Amerikan ordusunda zorunlu askerlik varken, mesleki eğitim Amerikan ordusunda yapılırmış. 1970’lerin başında profesyonel orduya geçildikten sonra o geniş mesleki eğitim ağı ortadan kalkmış. Şimdilerde iki yıllık yüksekokul niteliğinde Community College’lar var ama aynı şey değil. Bir kere okul. İşyerine uğramak filan yok. Alman sisteminin özü, gençlerin liseden itibaren hem bir okulda okuyup, hem de bir işyerinde çalışmaya başlamaları. Böylece Alman şirketlerine ucuz işgücü sağlıyorlar. Hem de erkenden meslek hayatına başlıyorlar. Öyle yükseköğretim yıllarına kadar bir okulda izole olmuyorlar. Bugünlerde Amerika’da bu konuda bir tartışma ve en üst düzeyde bir irade beyanı var. Başkan Obama yükselen genç işsizliğini düşürmek için yeni programlar tasarlamaya çalışıyor. Bugün bu vesileyle Türkiye’nin mesleki eğitim meselesine de bir giriş yapayım müsaadenizle. Koç Grubu’nun son derece faydalı “Meslek Lisesi Memleket Meselesi” kampanyasını izliyor musunuz? Konuya dikkat çektiği için faydalı. Yoksa ben sloganı sevmiyorum. Neden? Türkiye’de mesleki eğitimin yeniden markalandırılma (rebranding)’ya ihtiyacı var bana kalırsa. Slogan sevimli. Ancak işlevsiz. Mesleki eğitim sisteminin önce mesleki eğitim adından kurtarılması gerekiyor bana kalırsa.

Peki, Obama’nın bu mesleki eğitim sevgisi nereden çıkıyor? Amerika’da son dönemde aslında ekonomi tıkırında. Kriz var, bunalım var ama ekonomi tıkırında. Tam da o nedenle, parasal genişleme artık parasal daralmaya dönecek diye biz burada 2014 yılından tedirgin değil miyiz? Merkez bankamıza onun için güvenemiyoruz. Orada büyüme toparlanıyor.Ama işsizlik rakamları öyle hızlı toparlanmıyor. Millet için bunalım devam ediyor ama şirketler karlarını artırıp, nakit içinde yüzüyorlar. Neden öyle oluyor? Teknolojik değişim galiba önemli bir rol oynuyor. 1980’lerde 2000 işçi ile döndürülen bir iplik fabrikası için artık 140 çalışan yetiyor. Böyle olunca Amerikan toparlanması daha az istihdam ile devam ediyor.Bugünlerde Amerika’da gençler arasında işsizlik oranı yüzde 16’larda seyrediyor. Avrupa’da ise bu oran yüzde 24 civarında. Almanya’da ise genç işsizliği yüzde 7’lerde dolanıyor.Amerika Avrupa geneline göre iyi durumda. Almanya ise herkesten daha iyi durumda. İşte bu nedenle Amerika’da herkes dönüp, “Yahu bu Almanlar ne yapıyor ki, genç işsizliği böyle oluyor.” diye merak ediyor. Gözler bu nedenle Alman mesleki eğitim sistemine dönüyor.

Türkiye’de genç işsizliği yüzde 20’lerde geziniyor ama biz “Türkiye ekonomisinin istihdam mucizesi” diye etrafta dolanıyoruz. Doğru değil. Ama bakın öyle yapıyorlar.

Türkiye’nin mesleki eğitim sistemini bir an önce yeniden markalandırması gerekiyor. Mevcut meslek liseleri ve meslek yüksek okulları eziklerin okulu olarak görüldüğüne göre ortada bir yanlışlık var. Hepsini olduğu gibi kapatmak gerekiyor. Ben memleketin artık Girişimcilik Kolejlerine ihtiyacı olduğunu düşünüyorum. İş bilen, bilgisayar kullanabilen, İngilizce konuşabilen yeni bir nesle ihtiyacımız var doğrusu. Gençlerin daha okurken, işyeri tecrübesi edinebilmesi için gereken yasal değişiklikleri de artık tamamlamamız gerekiyor.Ayrıca bu okul mezunlarına da kısa dönem askerlik imkanı elbette olmalı. Mahzun olmamalılar. Mevcut mesleki eğitim sistemini bilenlere “Alman modeli” derseniz, hemen “o zaten biz de var” diyorlar. Nasıl var? Sistemin bir yerinde yama olarak var. Bizim yepyeni bir sistem tasarlamamız lazım, bu başarısız okulların tümünü de kapatmak lazım.