Lisanslı depoculuk ve vergi destekleri

Dr. Mehmet ŞAFAK

Çeşitli vergi kanunlarında değişiklik öngören 16/06/2009 tarih ve 5904 sayılı "Gelir Vergisi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun" 03/07/2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yapılan değişikliklerin bir bölümü de lisanslı depoculuğun desteklenmesi ile ilgilidir. Bu gün yazımızda lisanslı depoculuk konusunu kısaca açıkladıktan sonra bu konuda getirilen vergisel teşviklere yer vereceğiz.

Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu, amaç ve ilkeler

5300 sayılı Tarımsal Ürünler Lisanslı Depoculuk Kanunu 2005 yılında TBMM tarafından kabul edilerek yayınlanmıştır.2005yılında Fındık Lisanslı Depo Yönetmeliği,2006 da Hububat, Baklagiller ve Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Yönetmeliği yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu'nun 1. maddesinde bu kanunun amacı;

- Tarım ürünleri ticaretini kolaylaştırmak,

- Ürünlerin depolanması için yaygın bir sistem oluşturmak,

- Ürün sahiplerinin mallarının emniyetini sağlamak

- Ürünlerin mülkiyetini temsil eden, finansmanını, satışını ve teslimini sağlayan ürün senedi çıkartmak,

- Standartları belirlenmiş tarım ürünlerinin ticaretini geliştirmek,

- Ürünlerin depolanması için yaygın bir sistem oluşturmak olarak belirlenmiştir.

ABD de başarı ile işleyen lisanslı depoculuğun temel ilkelerini ürünlerin sağlıklı koşullarda, kalitelerine göre uygun ücretlerle depolanmasını sağlayarak hem ülke içi hem de uluslar arası talepleri zamanında karşılamak ve piyasaları regüle etmek olarak belirtebiliriz.

Lisanslı depoculuğun başarı ile işlemesi ise ABD'deki Şikago ve Kansas borsaları gibi iyi işleyen borsaların varlığı ile yakından ilgilidir. Depolanan tarım ürünlerinin yurtiçi ve yurtdışı pazarlarda kolayca el değiştirmesi, fiyatların oluşumu borsalar sayesinde olabilmektedir.

Depolama hizmetlerinin kapsamı ve depolanabilecek ürünler

Depolama hizmetlerinin kapsamını, lisanslı depoya kabul edilen ürünlerin tartılması, boşaltılması, yüklenmesi, taşınması, nakliyesi, depolamaya ve şartlara uygun hale getirilmesi ve depolanması, ürün ambalajlarının onarılması, ürünün depodan çıkarılması gibi hizmetler oluşturmaktadır.

Kanuna göre depolanabilecek ürünler; depolanmaya uygun nitelikteki hububat, bakliyat, pamuk, tütün, fındık, yağlı tohumlar, bitkisel yağlar, şeker gibi standardize edilebilen temel ve işlenmiş tarım ürünleri oluşmaktadır.

Lisanslı depoculuk şirketleri

Lisanslı depoculuk sisteminin işletişinin ana unsurlarından biri işletici şirketlerdir. Tarım ürünleri lisanslı depo işletmeleri, ekonomik ihtiyaç ve etkinlik şartları göz önünde bulundurularak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nca verilecek izinle anonim şirket şeklinde kurulabilmektedir.

Tarım ürünleri lisanslı depo işletmeleri, ekonomik ihtiyaç ve etkinlik şartları göz önünde bulundurularak bakanlıkça verilecek izinle anonim şirket şeklinde kurulur. Şirketin kuruluşunda, 1 milyon TL'den az olmamak üzere depolama kapasitesine göre Bakanlıkça belirlenen tutarda ödenmiş sermayeye sahip olunması ile ilgili yönetmelikte gösterilen belgelerin ibraz edilmesi koşulları da aranır.

Kuruluş izni alan şirkete ancak bu kanunun öngördüğü şartları taşıdığının tespiti halinde faaliyet izni verilir. Şirket faaliyet izni almadan ürün kabul edemez; ürün senedi düzenleyemez. Ayrıca işletmesinin şube açması ve lisans kapsamını değiştirmesi de bakanlığın iznine tabidir. Bununla beraber depo işletmek üzere lisans almak için müracaat edenler, depo kapasitesinin ürün rayiç bedelinin yüzde 15'inden az olmamak üzere bakanlıkça belirlenen tutarda lisanslı depo teminatı vermek ve lisans koşulu olarak işletme tesisleri ve lisanslı depoculuk faaliyeti kapsamında depoladığı ürünler için, yönetmelikte belirlenen rizikolara karşı sigorta yaptırmak zorundadır.

Lisanslı depo işletmesi, ana sözleşmesinde gösterilmek ve bakanlıkça uygun görülmek kaydıyla, depoculuk ana faaliyeti yanında;

- Tarım ürünlerine dayalı ya da ilişkili ticaret,

- Antrepoculuk,

- Taşıma ve nakliye,

- Sigorta,

- Sanayi tesisi kurma, işleme,

- Kurutma, ayıklama ve benzeri diğer konularda, faaliyet gösterebilir.

Teminat

Şirketin kuruluşunda, bir milyon liradan az olmamak üzere depolama kapasitesine göre bakanlıkça belirlenen tutarda ödenmiş sermayeye sahip olunması gerekmektedir. Lisanslı depo işletmek üzere lisans almak için müracaat edenler, depo kapasitesinin ürün rayiç bedelinin yüzde 15'inden az olmamak üzere bakanlıkça belirlenen tutarda lisanslı depo teminatı vermek zorundadır.

Ürün senetleri

Kanunun 3.maddesine göre ürün senedi, ürünlerin mülkiyetini temsil ve rehnini temin eden, lisanslı depo işleticisince nama veya emre düzenlenmiş, teminat olarak verilebilen, ciro edilebilen veya edilemeyen ve Kanunda öngörülmeyen durumlarda Türk Ticaret Kanunu'nda düzenlenen makbuz senedi hükümlerine tabi olan kıymetli evrakı ifade etmektedir.

Bir ürünün lisanlı depo işletmesine teslimi ve kabul edilmesi halinde, söz konusu ürün için ürün senedi düzenlenir. Teslimat sırasında ürün senedi dışında düzenlenen tartım makbuzu ve delil niteliğini haiz benzer belgeler de ürünün mülkiyetinin ispatında kullanılabilir. Ürün senetlerini imzalamaya yetkili kişi ya da kişilerin isimleri ile orijinal imzalarını ticaret sicilinde tescil ve ilan ettirilir.

Bu kanun hükümlerine tabi olarak düzenlenen ürün senedi ve benzer belgeler, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca düzenlenen vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri gibi değerlendirilmez.

Ürün borsaları

5300 sayılı kanunda borsa şöyle tanımlanmıştır. Aralarında sözleşme çerçevesinde lisanslı depo işletmesince düzenlenen ürün senetlerinin kota ettirildiği, alım satımının yapıldığı ve hareketlerinin kontrol ve takip edildiği ürün ihtisas borsasını veya bakanlıktan ürün senedi alım satımı konusunda izin alan ticaret borsasını, ifade eder.

Lisanslı Depoculuk Tanzim Fonu

Lisanslı depo işleticisinin, 5300 sayılı kanuna göre mudiler (ürünlerini lisanslı depoya teslim eden veya lisanslı depo işletmesince düzenlenen ürün senedini elinde bulunduran gerçek ve tüzel kişiler) ile yapacağı sözleşmede öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmemesinden dolayı ortaya çıkan zararların tazmin edilebilmesi amacıyla, tüzel kişiliği haiz Lisanslı Depoculuk Tazmin Fonu kurulmuştur. Fon yönetimi; lisanslı depoculukla ilgili birimden bakanlığı temsilen iki, lisanslı depoları, borsaları ve üreticileri temsilen birer olmak üzere toplam beş kişiden oluşur. Aynı sayıda da yedek üye belirlenir. Borsaların temsilcisi, bunların yönetim kurulu üyeleri arasından Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği tarafından, lisanslı depo temsilcisi kendi aralarından oy çokluğu ile, üreticileri temsilen bir üye ise Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından atanır. Yönetim kurulu üyelik süresi iki yıldır. Üyeler yeniden seçilebilirler.

Vergi düzenlemeleri ve teşvikler gelir ve kurumlar vergisi

5904 sayılı Kanunla Gelir Vergisi Kanunu'na eklenen geçici 76. maddeyle, tarım ürünleri lisanslı depoculuk sisteminin teşvik edilmesi amacıyla, 5300 sayılı kanun kapsamında düzenlenen ürün senetlerinin alım-satımından elde edilen kazançların 31/12/2014 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden istisna edilmesi öngörülmüştür.

Ürünlerin mülkiyetini temsil eden ürün senetleri kıymetli evrak olup, menkul kıymet olarak kabul edilmemiştir. Bu nedenle;

- Zirai faaliyet sahipleri tarafından ürün senedinin elden çıkartılmasından doğan kazanç zirai kazanç,

- Ticari işletmeye dahil ürün senetlerinin elden çıkartılmasından doğan kazanç ticari kazanç,

- Arızi olarak ürün senedi alım satımından doğan kazanç ise arızi ticari kazanç, sayılır.

Gelir Vergisi Kanunu'na eklenen geçici 76. maddeyle, ürün senetlerinin alım-satımından elde edilen kazançların geçici bir süre için gelir ve kurumlar vergisinden istisna edilmesi yanında;

- İstisna edilen bu kazançlar üzerinden 94.madde kapsamında stopaj yapılmaması,

- Sadece bu kazançlar için gelir vergisi mükelleflerince yıllık beyanname verilmemesi ve bu kazançların verilecek beyannamelere dahil edilmemesi, benimsenmiştir.

Ürün senetleri menkul kıymet niteliğinde olmadığından, bu senetlerin alım satımından elde edilen gelirler menkul sermaye iradı veya değer artış kazancı niteliğinde değildir. Dolayısıyla bu gelirler, Gelir Vergisi Kanunu'nun geçici 67. maddesi kapsamında stopaja tabi tutulmaz.

Katma değer vergisi düzenlemeleri

Katma Değer Vergisi Kanunu'nda yapılan düzenlemelerle lisanslı depoculuk sisteminin KDV uygulaması yönünden vergisel altyapısı oluşturulmuştur.

Ürünün lisanslı depoya teslimi ve KDV

Ürün senetleri lisanslı depolara teslim edilen ürünlerin mülkiyetini temsil etmekte olup, tarım ürünlerinin lisanslı depolara teslim edilmesi Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 1. maddesi kapsamında vergiye tabi bir işlem değildir.

Ürün senetlerinin tesliminde KDV

Ürün senetlerinin teslimine yönelik Katma Değer Vergisi Kanunu'nda yapılan düzenlemeler kısaca aşağıda olduğu gibidir:

- Ürün senetlerinin, işlem gördüğü borsalar aracılığıyla ilk teslimi kanunun 13. maddesi kapsamına alınarak tam istisna olarak belirlenmiştir.

- Ürün senetlerinin, işlem gördüğü borsalardaki ilk teslimi ile senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimi dışındaki teslimleri de kanunun 17. maddesine konularak kısmi istisna kapsamına alınmıştır. Aynı maddede parantez içi hüküm ile yapılan diğer bir düzenlemeyle, bu kapsamda vergiden istisna edilen işlemlerle ilgili olarak yüklenilen vergilerin indirimine olanak sağlanmıştır.

Ürünün depodan çekilmesinde KDV

5904 sayılı Kanunla Katma Değer Vergisi Kanunu'nun 1.maddesine de yapılan değişiklikle, Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu'na göre düzenlenen ürün senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimi, ticari, sınai veya zirai faaliyet çerçevesinde olup olmadığına bakılmaksızın KDV'nin konusuna alınmıştır.

Öte yandan, kanunun 10. maddesinde yapılan düzenlemeyle, ürün senetlerini, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimi işlemlerinde vergiyi doğuran olayın gerçekleştiği hükme bağlanmıştır. Yapılan düzenlemeyle ayrıca, ürün senetlerinin temsil ettiği ürünün depodan çekilmesi aşamasında;

- Söz konusu ürün senetlerini elinde bulunduranların mükellefiyet durumlarının tam olarak tespitinde yaşanacak güçlükler göz önüne alınarak, bu işlemlerle ilgili verginin  lisanslı depo işleticileri tarafından sorumlu sıfatıyla ödenmesi öngörülmüştür.

- KDV matrahı, ürünün çekildiği tarihte senedin işlem gördüğü borsada oluşan değer olarak belirlenmiş ve özel matrah şekline göre vergilendirilmesi esası benimsenmiştir.

Damga vergisi istisnası

Tarım ürünleri lisanslı depoculuk sisteminin teşvik edilmesi amacıyla, mudi ile lisanslı depo işletmesi arasında düzenlenen sözleşmeler ile ürün senedinin damga vergisinden istisna tutulması benimsenmiştir.