Lider olmak isteyenlere: Derece, zamanlama ve kanıtlama

Geçen hafta liderlerde olması gerekli özellikler listesini şöyle vermiştim:

1- Cesaret (Güçlük ve sıkıntıları göğüslemek);
2- Kararlılık (maksat ve hedeften sapmamak);
3- Özgüven (güç ve becerilerine itimat);
4- Kuvvet (makam, kaynaklar, özellikle bilgi ve mantıkla kazanılan güç);
5- Atılganlık (gözü pek olmak);
6- Dayanıklılık (zorluklara tahammül gücü);
7- Sabır (kötü şans, tahrik ve acıya tahammül gücü);
8- Israr (açıkça tanımlanmış hedeflerden şaşmamak);
9- Dostlara bağlılık (sadakat sözüne güven);
10- Fedakârlık (kişisel menfaatlerinden feragat edebilme, tevazu).

Bunlardan başka özellikler de var mı? Var tabii. Yine geçen hafta yazdığım gibi en uzun vasıf listesi 101 adet özellik içeriyor. Hangi listeyi beğeniyorsanız sizin olsun. Hemen hiç birine bir itirazım olamaz. Bir itirazım olması için liderliğin bir sosyal (generic) tanımının yapılmış ve bu tanımın üstüne inşa edilmiş bir paradigma (model-kuram) geliştirilmiş olmalıdır. Geçen hafta belirttiğim gibi ortada ne tanım var ne de model. Sözün kısası dostlar bu yazın okuyarak liderlik nedir, nasıl lider olunur gibi konularda bir şey öğretecek vasıfta değildir.

“Peki, hoca madem öyle o zaman neden sen de bir liste verdin? Diye soruyorsunuzdur.”

Sormuyorsanız ayıp ediyorsunuz. Sormalısınız. Bu listeyi bir kaç nedenden veriyorum. Birincisi, hem listelerin içerdiği özelliklere bir itirazım yok hem de bu özellikler sahip olunmasında fayda olan özellikler. İkincisi, nasılsa birilerinin listesini okudunuz ve ne diyorlarsa içinizde yanan liderlik ateşini körüklemek için onları sindirmeye çalışıyorsunuzdur. Benim verdiğim liste de bu işe pekâlâ yarar. Belki inanır kullanırsınız. Ancak bu listeyi vermemin esas nedeni “liderlerin özellikleri” listelerinde bulunan özellikler konusunda geçen hafta söyleyeceğim dediğim şeyleri örneklerle söylemek için.

Şimdi liderlerin özellikleri listeleri konusunda sizlere, eğer “hoca aşikârı ifşa ediyor” diyerek eleştirmezseniz, geçen hafta sıraladığım üç konuyu dikkatlerinize getirmek istiyorum: Özelliğin ne kadarını ne zaman ve nasıl gösterileceğinin tayini.

Önce bir liderde bulunması gerekir denilen özelliklerin ne kadarının ‘kararında’ olduğu konusuna bir değinelim. Söz gelimi cesaret; Liderler cesur olmalıdırlar elbette. Buna siz de itiraz etmezsiniz herhalde. Acaba ne kadar cesaret gerekir diye hiç düşündünüz mü? Acaba cesaretin dozunu kaçırmak bir olasılık mıdır diye soruşturdunuz mu? Cesaret ve aptallık arasında acaba aşılmaz barajlar mı var? Yoksa cesaretin haddini kaçırıp ihtiyatsızlık yapması kolay mı? Sonra kararlılık.

Kararlılık yani maksat ve hedefte ısrar, bunlardan şaşmamak. Bu da iyi. Elbette liderlerin hedeften şaşmamaları gerekir. Gerekmesine gerekir ama hedefte ısrarın dozunu kaçırıp katılık ve dediğim dedik inadı tuzağına düşülebilir mi acaba diye aklınıza hiç geliyor mu? Kararlılık ve inatçılık arasındaki çizgiyi aşmak o kadar zor mu? Özgüven hemen her listede olan bir başka özellik. Elbette özgüveni olmayan birinin lider olması herhalde pek olası bir şey değildir. Özgüven iyi de hiç aklınıza özgüven nerede başlıyor, kibir haline nerede geliyor? Özgüvenin bir haddi var mıdır?

Özgüvende aşırıya kaçılabilir mi? Diye düşündünüz mü? Kuvvet bir diğer özellik. Yani makam, kaynaklar, özellikle bilgi ve mantıkla kazanılan güç. Gücün aşırısı olur mu. Olur tabii. Lider adayı makamını, makamın kaynaklarını kullanarak veya bilgi mantık yoluyla güç elde edeceğim derken acaba işin dozunu kaçırabilir mi? Kuvvet ve zorbalık arasında aşılmaz engeller mi var? Atılganlık yani gözü pek olma ve girişkenlik de sanki sahip olunması gerekli özelliklerden biri gibi gözüküyor. Elbette liderler projeleriyle lider olduklarına göre yeni projelere girişecek, engellerin üstüne çekinmeden yürüyecek. Acaba deli dana ve deli gibi tabir edilen insanlar bu atılganlığın dozunu kaçıran insanlar mı? Dayanıklılık yani zorluklara tahammül gücü. Elbette gerekli. İlk zorlukta havlu atan, pes diyen lider olmaz. Olmamalı. Lider dediğin katlanma gücü yüksek olan biri olmalı. Ancak acaba tahammülün dozu kaçar mı diye düşündünüz mü? Kaçar bunun da bir kararı var. Sabır yani başarısızlıklar karşısında dağılmama, tahriklere kapılmama gibi bir vasıf liderlere yakışır tabii. İyi de ne kadar sabır? Lider dediğin Hazreti Eyüp müdür ki sorgusuz, sualsiz itirazsız, bağırıp çağırmadan zorluklara tahammül etsin. Sabrın sonu selamettir demişler ama sonunun nerede olduğunu söylememişler. Çok sabırlı adamların, hani eline vur lokmasını al pasiflikte insanların, liderlikleri ne kadar geçerlidir hiç sordunuz mu? Hedef ve yöntemden şaşmamak yani ısrar da söylenen lider özelliklerinden. Bu tanım aynı zamanda esnek olmamanın, katılığın da tanımıdır. Israr ve katılık arasında çizgiyi nerede çizeceksiniz. Dostlara bağlılık ve sadakat liderlerin istenilen özelliklerinden. Bunun ne kadarı karar ne kadarı adam kayırma, tarafgirlik anlamına gelir ne kadarı sadakat sayılır. Kaçınız sözüne güvenilir olmakla fikrini değiştirmek arasında kaç kere kaldınız? Ve nihayet kişisel menfaatlerinden feragat edebilme, tevazu olarak tanımlanan fedakârlık var. Peki, bunun limiti yok mu? Biri bunda aşırıya kaçabilir mi? Tevazu zaaf olarak yorumlanıp suiistimal edilebilir mi? Edilir. Aşırısı siliklik olur mu?

Özetle özellikler iyi de bunların derecesi var. Liderler:

1. Cesur olacak ancak ihtiyatsız olmayacak
2. Kararlı olacak ama inatçı olmayacak
3. Özgüvenli olacak ancak kibirli olmayacak
4. Kuvvetli olacak ama zorba olmayacak
5. Atılgan olacak ama deli olmayacak
6. Dayanıklı olacak ama mazoşist olmayacak
7. Sabırlı olacak ama pasif olmayacak
8. Israrlı olacak ancak katı olmayacak
9. Dostlara bağlı olacak ama tarafgir olmayacak
10. Fedakâr olacak ama zayıf olmayacak

Bu ayarlar hangi listeyi ele alırsanız alın her özellik için yapılması gereken ayarlardır. Öyle herkesin kolayca yapabileceği ayarlar da değillerdir. Unutmayın ki biz on adet özelliği teker teker ele aldık. Bir de bunların tamamını aynı anda ayarlamanın zorluğu var. Zaten kolay olsa herkes lider olurdu. Sözün kısası liderlik deyince sorun hangi özelliklere sahip olmak değil bu özeliklerin ayarını tutturmak. Bu ayarı yapmak o kadar kolay olsa etraf lider dolar dünya da lider bozuntularıyla uğraşmak zorunda kalmaz.

Bir de özelliğin gösterileceği zamanın ayarı var. Bu da oldukça zor bir şey, liderler hangi özelliklerini ne zaman gösterecekleri konusunda da doğru işler yapıyorlar. Cesaret göstermenin zamanı geldiğinde “Aman sabır” diyerek oturdukları yerde oturmuyorlar. Tevazu göstermeleri gereken yerde özgüven gösterileri yapmıyorlar. Belki kuvvet gösterisi yapıyorlar ama bunu zırt vırt yaparak dozunu kaçırmıyorlar. Bu ayarın yapılması da öyle kolay bir şey değil. Liderleri bir incelerseniz onların yukarıda sayılan (veya sayılmayan bazı başka) özelliklerini ne zaman göstereceklerinin seçiminde yaptıkları zamanlama onların en önemli becerilerinden biri olarak öne çıkıyor. Bu edinilmesi kolay bir beceri değil. Kolay olsa herkes lider olur ve lider bozuntuları da milletin canını sıkmaz.

Bir de liderlerin sahip oldukları özellikleri gösterme biçimleri vardır. Sözgelimi, cesaret. Liderliğe aday olmuş biri bu özelliğini nasıl gösterecek. Sabah akşam “Bende ki cesaret Battal Gazide yoktur” şeklinde nutuk mu atacak? Sabırlı biri olduğunu göstermek için toplantı düzenleyip “Bakın bu arkadaşımız beni tahrik etti ama gördüğünüz gibi ne kadar sabırlı biriyim” diyerek açıklama mı yapacak? Kuvvetli olduğunu göstermek için zırt vırt ukalalık edip sağa sola gereksiz posta mı koyacak? Birinin liderlere yakışacak özelliklere sahip olduğunu kanıtlamak için ne yapması gerektiği de pek belli değil. Bunlar belli olsa bir listesi çıkar, bunları uygulayan lider adayları da lider gibi lider olurlar. Böylece lider kıtlığı değil lider bolluğu içinde yaşarız. Lider bozuntularıyla da uğraşmayız.

Sözün kısası liderlik öyle kolay iş değil. Unutmayın özellik, derece, zamanlama ve kanıtlama. Liderlik zor iş, kolay olan iyi insan olup lider olacağım diye soytarılık yapmamak.
Sağlıcakla kalın