Liberal Hikaye’ye artık “güvenmiyoruz”
Yuval Noah Harari, Sapiens ve Homo Deus’un yazarı. Şu sıralar tüm dünya onu okuyor. Harari’yi geçtiğimiz hafta İnsani Gelişme Vakfı (İNGEV)’in davetlisi olarak İstanbul’da dinledik. İnsanlığın karşılaştığı zorluklardan; bundan sonra baş etmek zorunda kalacağımız sorunlardan bahsetti.
Yuval Noah Harari’nin Ekim 2016’da The New Yorker’da “Trump’ın yükselişi liberalizmin sonu mu?” başlıklı bir makalesi yayınlandı. Harari, Trump zamanını “yıkıcı bir burlesk” olarak tanımlıyor. Yani içi boş mizahi bir tiyatro oyunu. Harari, dünyamızın son 10- 20 yıldır Liberal Hikaye tarafından yönetildiğini, fakat artık sona gelindiğini ve yeni bir hikayenin olmadığını söylüyor.
George W. Bush ve Barack Obama gibi devlet adamlarının kabul ettiği Liberal Hikaye; siyasi ve ekonomik sistemlerin liberalleştirip, küreselleşmesi ile, ‘dünya üzerinde cenneti’ yaratmanın ya da en azından herkesin barış ve refah içinde yaşamasının mümkün olduğunu savunuyor.
Harari, Liberal Hikaye’nin 2008 küresel finans krizi ile güven kaybı yaşadığını; Arap Baharı’nın İslam Kışı’na döndüğünü; dünyanın farklı ülkelerinde liberal-demokratik değerlerin otoriter rejimlerin baskısı altında yokolduğunu söylüyor. Ve şu soruyu soruyor: “Neden insanlar Liberal Hikaye’ye inanmaktan vazgeçtiler?” Harari’nin bu soruya verdiği cevabı özetleyerek aktaralım:
İnsanlar Liberal Hikaye’ye inanmaktan vazgeçtiler, çünkü bu hikaye barış ve refah yaratmak yerine, sadece insanların gözlerini boyadı ve yalan üretti. Diğer yandan bakıldığında ise, bu hikayede insanlık tarihinin en zengin ve barışçıl dönemi yaşandı. 21. Yüzyılın başında, ilk kez çok yemekten ölen insanların sayısı açlıktan ölen insanlardan daha fazla oldu.
Liberal Hikaye’ye duyulan güvenin kaybolmasının bir diğer nedeni de, insanların geçmişteki başarılarından çok geleceğe yönelik beklentilere odaklanmaları oldu. Kimse, açlık, salgın gibi büyük sorunların çözülmüş olması ile ilgilenmiyor bugün. Kimsenin hayalleri tam anlamıyla gerçekleşemiyor. İnsanların ya hep borçları var, ya da hep hayal kırıklıkları. Bunun nedeni Liberal Hikaye’nin insanları büyük beklentilere yönlendirmesi. 20. Yüzyılında son döneminde, gerek Houston, gerek Şangay, gerek İstanbul olsun, ebeveynlerimize oranla daha iyi eğitim, daha iyi sağlık hizmetleri, daha yüksek gelire ulaştık. Önümüzdeki dönemde ise, ekolojik bozulma ve teknolojik devrimler, gençlerin hayatını çok daha zorlaştıracak. Örneğin yapay zeka insanların işlerini ellerinden aldığında ne olacak? Ekonomik olarak işe yaramayan insanlar sınıfının siyasi etkisi ne olacak? Küresel ısınma yaşam şartlarımızı nasıl değiştirecek?
Liberal Hikaye’nin cevap veremediği bu ve benzeri bir çok soru var. Yeni hikayeler kendi cevaplarını getirecekler, ama önemli olan kaybettiğimiz güveni geri kazanmak. Harari’nin dediği gibi: “İnsanlar hızlı küresel değişime anlam verebilme yeteneklerini kaybettiklerinde, eski hikaye sona erip yerinde bir boşluk bıraktığında, yeni düşünme yollarına ihtiyaç duyarız. Bugün yeni bir hikayeye inanamadan, eski hikayeye olan inancımızı kaybettik. Hayal kırıklığı ve öfk e hakim. Bu Trump zamanı.”