Kur artışının ihracatı tırmandırmadığı, ancak ithalatı frenlediği bir ke

Neredeyse bir şehir efsanesine dönüşmüştü. Kur bir artsaydı, ihracatçının hiçbir sorunu kalmayacak, ihracatımız da fırlayıp gidecekti. Tüm sorun, kurun düşük tutulmasından kaynaklanıyordu.

Kuşkusuz Türk parasının değerli seyretmesi ihracatçının aleyhine bir durum yaratıyordu. Ama acaba, tüm sorun TL'deki bu değerlilik miydi ya da TL değer yitirse ihracat birden tırmanışa mı geçecekti…

Öyle olmadığı, olmayacağı anlaşıldı. 2010 yılının aralık ayı ortalamasında 1.51 düzeyinde bulunan dolar kuru, geçen yılın ilk yarısında dalgalı bir seyir izleyerek 1.50'lerde kaldı. İlk altı ayda euro ise 2.07 ile 2.25 arasında oluştu. Buna göre sepet de 1.81 ile 1.94 arasında değerler aldı.

Kurun bu düzeylerde seyrettiği ilk altı ayda ihracat 9.6 milyar dolarla 11.9 milyar dolar arasında oluştu.

Temmuz ayıyla birlikte Türk Lirası hızla değer yitirmeye başladı. Dolar temmuz ayı ortalamasında 1.65, ağustos ve eylül ayları ortalamasında 1.74 ve 1.79, ekimde 1.83 ve kasımda 1.80 oldu. Temmuz-kasım döneminde euro 2.35 ile 2.50 arasında değerler aldı, sepet de 2 ile 2.16 arasında oluştu.

Aylık ortalamaları verdik, dönem ortalamalarını da verelim. İlk altı ayın ortalamasında 1.5642 olan dolar, sonraki beş ayın ortalamasında 1.7617'ye çıktı. Aynı sırayla euro 2.1942'den 2.4524'e, sepet ise 1.8792'den 2.1070'e yükseldi.

Yani çok açık olarak görülüyor ki, temmuzdan itibaren Türk parasındaki değer kaybı hızlandı. Peki bu durum, ihracatı umulan ölçüde artırdı mı?

10.9 milyardan 11.4 milyara

Türkiye geçen yılın ilk yarısında aylık ortalama olarak 10.9 milyar dolarlık ihracat yaptı. Temmuz-kasım döneminin ortalama dolar kuru ilk altı aya göre yüzde 13'e yakın artmasına rağmen, ihracattaki artış yüzde 4.1'de kaldı. Temmuz-kasım dönemi ortalamasında 11.4 milyar dolarlık ihracat yapılabildi.

İhracat 2010 yılında da benzer bir eğilim göstermiş; ilk altı ay ortalamasında 9.1 milyar dolar ihracat, yüzde 3.8 artışla izleyen beş ay ortalamasında 9.5 milyar dolara çıkmıştı. Ama 2010'daki kur hareketi, geçen yılki hareketten tümüyle farklıydı. 2010 yılında temmuz-kasım dönemindeki ortalama dolar kuru, ilk altı aya göre yüzde 2.7, euro kuru ise yüzde 3 gerilemişti. Yani 2010'da Türk Lirası değer kazandığı halde ihracatta yüzde 3.8 artış olmuştu, bu oran da geçen yılki yüzde 4.1'e çok yakındı.

Yani dolar kurunda yüzde 13 artış olan bir dönemde ihracat yüzde 4.1 artmıştı; ama doların yüzde 2.7 gerilediği bir dönemde de yüzde 3.8'lik artış vardı. Demek ki kur artışının ihracata bire bir yansıdığı söylenemezdi.

İthalat yavaşlıyor

İthalata ilk altı ay-son beş ay ortalaması bazında bakıldığında önemli bir değişiklik olmadığı, hatta çok az da olsa bir artış yaşandığı gözleniyor. İthalat, ilk altı ayın ortalamasında 20 milyar, sonraki beş ayın ortalamasında ise 20.1 milyar dolar olarak gerçekleşti. Ancak, bazı ayrıntıları gözden kaçırmamak gerekiyor.

İlk yarıdaki ithalat ortalamasını aşağı çeken, ocak ayındaki 16.9 milyar dolarlık gerçekleşme. Şubatta da görece düşük bir ithalat oluştu ve sonrasında ağustosa kadar hep 20 milyar doların üstünde kalındı.

Yüksek kur, ithalatı özellikle son dört ayda etkiledi. İthalat ağustosta 20 milyar doların altına indi, eylülde 21.2 milyar dolarlık bir gerçekleşme oldu, ekim ve kasımda yeniden 20 milyarın altı görüldü. Üstelik kasımdaki 18.6 milyar dolar, geçen yıl içinde ocak ve şubattan sonraki en düşük ithalat olarak kayıtlara geçti.

Aralık ayı ithalatının konjonktürel olarak yine yüksek gerçekleşmesi beklenmeli. Ancak, yüksek kur etkisiyle ithalatın bu yıldan itibaren çok yüksek düzeylerde seyretmesi en azından şimdilik beklenmiyor. Geçen yılın ocak ve şubat aylarındaki düşük baz etkisi oluşturacak 16.9 ve 17.5 milyar dolarlık ithalatlarının da devreden çıkmasıyla yıllık bazdaki ithalatın yönünü marttan itibaren aşağı çevireceği tahmin ediliyor.

Şehir efsanesi olduğu ortaya çıktı

Yüksek döviz kurunun ihracattaki tüm sorunlara çare olacağı görüşü bir anlamda şehir efsanesi olarak kaldı. Tüm veriler, ihracatın yüksek kur sayesinde öyle büyük bir sıçrama göstermediğini ortaya koydu. Yüksek kur, ihracata öyle müthiş bir ivme kazandırmıyor; ancak bu, dış ticaret dengesine katkıda bulunulmadığı anlamına da gelmiyor.

Yüksek kur ihracata ılımlı bir katkıda bulunuyor, asıl etkiyi ise ithalatı kısma yönünde yapıyor. Bu etkiyi, 2012'nin gerçekleşmesiyle birlikte daha belirgin bir biçimde göreceğimiz anlaşılıyor.

Tabii ki kurda bir geri dönüş olmazsa, kaydını düşmek gerekiyor. Bu geri dönüşün koşulları da belli. Merkez Bankası'nın bir faiz artışına gitmesi durumunda Türkiye'ye yeniden yabancı fon girişinin başlaması, Türk Lirası'nın değer kazanma sürecine girmesiyle sonuçlanabilir. Bu durumda ithalatta şu dönem için öngörülen yavaşlama görülmeyebilir.

Ne kadar sağlıklı veri olduğu tartışılmakla birlikte orta vadeli programda 2012 yılı için dolar kurunun ortalama 1.73 düzeyinde öngörülüyor olması da bu yıl TL'nin şu anki düzeye göre önemli ölçüde değer kazanacağı anlamına geliyor.

Geçen yılın son işlem gününde ortaya çıkan yoğun taleple tırmanışa geçen doların daha da artmasını Merkez Bankası'nın agresif müdahalesi önledi. Bu talebin, daha ılımlı da olsa sürmesi sürpriz olmayacak.