Küçük güzeldir

Sene 1973. Anadolu ve Avrupa Yakası'nı bağlayan büyük bir köprü devlet töreniyle açıldı, büyük bir barajda su toplanmaya başlandı. Devlet büyükleri her daim hazır ve nazırdılar. O yıllarda insanlık büyük oranda, büyük bir doğa kıyımının yaşandığının farkına vardı. Üstelik bütün bu büyüklerin sorunun parçası olduğu, çözümün bir parçası olanın ise küçükler olduğu anlaşıldı. Ekonomist E.F. Schumacher 1973 yılında “Küçük Güzeldir, Önceliği İnsana Veren Bir Ekonomi Anlayışı” (Varlık Yayınları 2014) isimli kitabında kâr ve sınırsız büyüme peşinde koşmanın büyük örgütlere ve artan bir uzmanlaşmaya; dolayısıyla ekonomik varlıkların israfına, çevre kirlenmesine ve insanlık dışı çalışma koşullarına neden olduğunu anlattı bizlere. Malın değil, insanın üzerinde duran bir ekonomi anlayışı ile insanın sermayenin kölesi olması yerine, sermayenin insana hizmet edeceği bir kapitalizm sonrası toplumu çıkış yolu olarak gösteriyordu.

“Küçük güzel” derken bugün her zamankinden daha değerli bu söz. Güzel ifadesi önemli ve sadece estetik bir tanımlama değil elbette. Ekonomide küçük çok daha hızlı değişebiliyor, daha kolay uyum sağlıyor, koşullara daha hızla ve iyi uyabiliyor. Hadi diyelim yine de yeterince hızlı hareket edip değişen piyasa ve doğal koşullara uyamadı… o zaman bir küçük işletmenin ortadan kalkması veya mali krize girmesi bütün ekonomiye şok dalgaları yaymıyor, büyük devletin büyük kurtarma operasyonları ile küçük halkın büyük vergileri çarçur olmuyor. Eğitimli toplumlarda küçük işletme sahipleri aynı zamanda birer entelektüel birikime sahip. İşletmenin sahibinin bilgisi ve özeni, üstelik güçlü ahlaki değerlerin üzerine kurulu olduğu zaman ortaya doğaya ve topluma zarar vermeyen, faydalı işler ve kaliteli ürünler çıkıyor. Müşteri kendisiyle birebir ilgilenildiğini hissediyor, müşteri memnuniyeti oluşuyor, bu da sürekli aldatılmaktan korkan güvensiz bir toplum yerine mutlu ve huzurlu bir topluma bırakıyor. Küçük her zaman büyüğün tehdidi altında bir yandan da… büyük düşük marjlara inip uzun süreli fiyat kırmalarla küçüğü iflasa sürükleyebiliyor. Büyük otomasyonla maliyetleri düşürüp fiyat rekabetinde küçüğü oyun dışına itebiliyor. Büyük küçüğü satın alıp, kapatıp, pazar payını kapabiliyor. Bütün bunları yapabiliyor çünkü çevreye, doğaya ve insana olan maliyetleri topluma mal edebiliyor. Büyük devlet, büyükleri koruyan yasaları devreye sokabiliyor çünkü büyükler devlet kurumlarına yönelik lobilere büyük para yatırabiliyor.

Bu mevcut koşullarda küçüğün güzelliğini koruyabilmesi için büyük olabileceği örgütlenmelere girmesi kaçınılmaz. Bunların en güzel örneklerinden birisi kooperatifler ve birlikler. Bunu gerçekleştirebilen iki örnek verelim. Birincisi Tire Süt, tam adıyla Tire Süt Müstahsilleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi. Bu üretici birliğinin amacı üretim maliyetlerini düşürmek için üreticiye ihtiyaç duyduğu tüm alanlarda destek sağlamak. Kaliteli ve bilinçli üretim ile ürünün pazar değerini arttırmak. Tüketiciye sunduğu kaliteli ve güvenilir ürünler ile üretici ile tüketici arasında köprü olarak memnuniyet sağlamak. Yani küçük küçük işletmelerin güzelliklerini korurken birlik içinde büyük gücüne erişmelerine olanak sağlamak. Tire Kooperatifini savunan bir müşterinin dediği gibi “Yoğurdu haftalarca bozulmayan rakiplerine inat, 2-3 gün yenmeyince bozuluyor. Nedeni içinde herhangi bir katkı ve koruyucu madde bulunmaması. Kaliteli, lezzetli, 10 numara, şiddetle tavsiye edilir.” Piyasaya hakim bir büyük yoğurt üreticisi için ise bakın ne demişler “Kanımca dünyada hap şeklinde yoğurdu ilk üretecek, besinden daha çok boya markasını andıran adıyla, bana evde yoğurt mayalatacak tekel markası.” İkinci örneğimiz ise Good4Trust.org. Her yeni katılan küçük üreticiyle daha da güçlenen ve kar dağıtmayan bir üretici birliği. Üstelik bu birlik sadece üye üreticilerin çoğalması ile değil, aynı zamanda küçük üreticinin güzelliğinin farkında olan müşterilerle büyüyor. Good4Trust.org’da bir araya gelen sokaktaki küçük büyük insanlar büyüklerin gücüne karşı destekleriyle küçüğün yanında yer alıyor. Good4Trust. org’un amacı ise ekolojik ve sosyal açıdan adil üretim yapanlara düşük maliyetli bir internet alışveriş altyapısı ve satış kanalı sağlamak. Satış kanalı, sosyal platformunda ekolojik ve sosyal açıdan adil ürün ve hizmet isteyenleri toplayarak, “hazır müşteri” yani oluşmuş bir pazar sunuyor.

Ekonomist E.F. Schumacher’ın 1973’de gösterdiği çıkış yolunda insanlar birlikte yürümeye başladı. Bugün tükenmekte olan doğal varlıkların ve kendi bindiğimiz dalı kestiğimizin bilinciyle hareket edenler büyüğün karşısına küçüğün güzelliğiyle çıkıyor.