Krediler durdu kart borcu patladı

Ekonomide uygulanan pa­rasal sıkılaştırma ve aşırı yükselen faizlerin bulun­duğu düzey hem üretim hem tüke­timi baskılarken, bankacılık sektö­rünün bu kesimlere kullandırdığı kredilerin hacmindeki cari büyü­me de enflasyonun çok altında kal­dı. Başka deyişle yüksek faiz nede­niyle aşırı pahalanan kredilerin hacmi reel olarak daraldı.

Reel bazda konut, taşıt, ihtiyaç gibi tüketici kredilerinin hacmin­deki daralma, ekonominin üre­tim ayağına açılan ticari kredi­lerdekinden daha fazla. Bireysel kredi kartı borçlarındaki cari bü­yüme ise enflasyona fark attı. Bu kapsamda taksitli harcamalar gi­derek durma noktasına gelirken, hızla büyümeye devam eden tak­sitsiz (peşin) alışveriş borçlarında ise adeta patlama yaşandı.

İlk sekiz aydaki hareket

Bankacılık Düzenleme ve De­netleme Kurumu (BDDK) veri­lerine göre bankacılık sektörü toplam kredi hacmi cari olarak ocak-ağustos döneminde yüzde 25,4 artışla 14 trilyon 587,2 mil­yar liraya ulaştı. Toplam kredi hacmindeki cari büyüme aynı dö­nemde tüketici fiyat endeksi (TÜ­FE) bazında yüzde 31,94 olarak gerçekleşen enflasyonun al­tında kaldı. Enflasyon­la indirgendiğin­de bankacılık kredi hacminin ilk sekiz ay­da reel olarak yüzde 4,9 da­raldığı belirlendi.

Toplamda en büyük bölümü oluşturan ticari ve diğer kredi­ler ocak-ağustos döneminde ca­ri olarak yüzde 25’le enflasyonun çok altında bir büyüme ile 11 tril­yon 204,1 milyar lira oldu. Sanayi ve ticaret başta ekonominin üretim ayağına kullandırılan söz konusu kredilerde sekiz aylık dönemde re­el bazda yüzde 5,2 daralma yaşandı.

Ocak-ağustos döneminde yüz­de 18,7 ile neredeyse sekiz aylık enflasyonun yarısı kadar bir ar­tışla 1 trilyon 797,1 milyar li­ra olan tüketici kredilerinde re­el bazda yüzde 10 daralma oldu­ğu belirlendi. Bu kapsamda yüzde 28,4’lük cari artışla 1 trilyon 258 milyar liraya çıkan ihtiyaç kredi­lerinde reel bazda yüzde 2,7’lik bir daralma yaşandı. Cari olarak sa­dece yüzde 4,2 artarak 456,9 mil­yar lira olan konut kredilerinin hacmi reel bazda yüzde 21 daral­dı. Taşıt kredileri ise yüzde 14,2 oranı ile cari olarak daralarak 82,2 milyar liraya indi. Reel bazda ise taşıt kredilerindeki daralma yüzde 35’e geldi.

Kart borcu tüketici kredisini yakalıyor

Aynı dönemde cari olarak yüz­de 37,3’le enflasyonun üzerinde bir artış kaydederek 1 trilyon 586 mil­yar liraya ulaşan bireysel kredi kar­tı borç bakiyesinde ise reel bazda yüzde 4,1 genişleme yaşandı. Birey­sel kredi kartı borçlarının bakiye­si toplam tüketici kredisi hacmine yaklaştı. Ağustos sonu itibarıyla bi­reysel kart borçlarının 544,4 milyar liralık bölümünü taksitli, 1 trilyon 41,6 milyarlık bölümünü ise taksit­siz (tek çekim) alışverişler kaynaklı borç oluşturdu. Sekiz ayda taksit­siz borçlar cari olarak sadece yüzde 9 artarken, peşin kart borçlarında­ki artış yüzde 58,9’la bu dönemdeki enflasyona fark attı. Anılan dönem­de reel olarak taksitli bireysel kart borçları yüzde 17,4 azalırken, tak­sitsiz borçlar yüzde 20,5 büyüdü.

Yıllık bazda yüzde 7,3 reel daralma

Bankacılık sektörünün toplam kredi hacmi, ağustos itibarıyla son bir yılda yüzde 40,9 olan cari büyü­mesi yüzde 51,97 düzeyindeki enf­lasyonun altında kalarak reel baz­da yüzde 7,3 daraldı. Yıllık bazda yüzde 39,6 cari büyüme kaydeden ticari ve diğer kredilerde reel baz­da yüzde 8,1 oranında bir daralma yaşandı. Üç kategorideki tüketici kredilerinin toplam hacmi de ca­ri olarak sadece yüzde 25,3 arttı ve reel olarak yüzde 17,5’le ticari kre­dilere kıyasla çok daha hızlı bir da­ralma kaydetti. Bu kapsamda yıl­lık bazda konut kredilerinde yüzde 32,8, taşıt kredilerinde yüzde 37,8, ihtiyaç kredisinde yüzde 8 oranın­da reel daralma yaşandı.

Peşin kart borcunda yıllık yüzde 117 artış

Bireysel kredi kartlarındaki top­lam borç bakiyesi ise son bir yılda cari olarak yüzde 78,2, reel olarak da yüzde 17,3’le rekor düzeyde bü­yüme kaydetti. Bu büyüme ise pe­şin/taksitsiz kart borçlarındaki patlamadan kaynaklandı.

Kartlı alışverişte taksitin kaldı­rılması ya sınırlandırılması, fai­zinin artırılması gibi tedbirlerin caydırıcılığı ile taksitli kart borç­ları son bir yılda cari olarak sadece yüzde 32,7 büyüdü, başka deyişle reel olarak yüzde 12,7 azaldı. Buna karşılık tek çekim borçların hacmi yüzde 117,1’le yıllık enflasyonun iki katından daha yüksek oranda bir artış kaydetti. Enflasyonla in­dirgendiğinde söz konusu borçlar­da reel bazda yaşanan yüzde 42,9 büyüme dikkati çekti.

Faiz neydi, ne oldu?

Son bir yılda kredilerdeki reel bazda daralmada, kredi faizlerindeki rekor yükseliş etkili oldu. Son aylarda aşağı yönlü hareket olsa da ağustos itibarıyla kredi faizleri bir yıl önceki oranların neredeyse iki katı düzeyinde. Bankacılık sektörünün uyguladığı oranların ağırlıklı ortalaması olarak ticari kredilerin geçen yıl ağustos ayında yüzde 31,48 olan yıllık basit faizi aylar itibarıyla sürekli yükselerek bu yıl nisanda yüzde 66,65’e kadar çıktıktan sonra, son dört ayda bir miktar gerileyerek ağustos itibarıyla yüzde 60,39 oldu.

Tüketiciler cephesinde konut kredilerinin yıllık basit faizi geçen yıl ağustos ayındaki yüzde 36,22 düzeyinden bu yıl nisanda yüzde 44,72’ye kadar yükseldi, ağustos itibarıyla yüzde 43,53 düzeyinde oluştu. Taşıt kredilerinin Ağustos 2023’te yüzde 37,93 olan yıllık basit faiz oranı, bu yıl temmuzda yüzde 53,74’le son bir yılın en yüksek düzeyini gördü, ağustosta yüzde 52,47’ye geriledi. En çok başvurulan ihtiyaç kredilerinin geçen yıl ağustos ayı ortalamasında yüzde 47,36 olan yıllık basit faizi, bu yıl nisanda yüzde 82,25’e kadar yükseldi, izleyen dönemde gerileyerek ağustos ortalamasında yüzde 73,53 düzeyinde oluştu. Buna göre ihtiyaç kredileri, en pahalı kredi niteliğinde.