Kosta Rika bu işi doğru anladı

Otoriter rejimler ve proto-faşizmin dünyanın birçok köşesinde yükselişte olduğu bir dönemde, bir ülkenin vatandaşlarının demokratik prensiplere hala derinden bağlı olduğunu görmek hayli cesaret verici. Ve şimdi bu ülkenin insanları 21. Yüzyıl için politikalarını tekrar tanımlama sürecinde.

Beş milyonun altında nüfusu ile Kosta Rika yıllar içinde progresif liderleriyle dünyanın ilgisini çekti. 1948 yılında, kısa bir iç savaşın ardından, Devlet Başkanı José Figueres Ferrer orduyu dağıttı. O günden beri Kosta Rika çatışmaların çözümü ve önlenmesi adına yapılan çalışmalar için bir merkez haline getirdi kendisini ve Birleşmiş Milletler himayesindeki Barış Üniversitesi’ne ev sahipliği yapıyor. Zengin biyo-çeşitliliğiyle Kosta Rika yeniden ağaçlandırma politikaları uygulayarak, ülkenin üçte birini koruma altındaki doğal kaynak ilan ederek ve neredeyse tüm elektriğini temiz hidro-elektrik enerjisinden üreterek, ileri görüşlü çevreci liderlik örnekleri de gösterdi.

Kosta Rikalılar bu progresif mirası asla bırakmaz. Son başkanlık seçiminde oyların yüzde 60’ından fazlasını alan Carlos Alvarado Queseda, ülkede uzun yıllardır korunan insan haklarına bağlılık prensiplerine karşı olan ve eşcinsel evliliğini yasaklamak isteyen bir adaya karşı zafer kazandı.

Vatandaşlarının refahı için gerekli kamu politikaları için çalışıyor

Kosta Rika adı “Refah İttifakı” olan bir ülke grubuna katıldı. Bu ittifak Ekonomik Performans ve Sosyal İlerleme Uluslararası Komisyonu tarafından vurgulanan fikirleri uygulamaya koyuyor. İttifak komisyonun GSYH’de tespit ettiği eksiklikleri kabul etti ve vatandaşlarının refahının en geniş manada artması için gerekli kamu politikalarının yapılması için çalışıyor. Bunun için de demokrasiyi, sürdürülebilirliği ve kapsayıcı büyümeyi teşvik eder.

Bu çabanın önemli bir kısmı, zaten güçlü olan, nüfusun beşte birini veya bir kısmını kucaklayan kooperatifler ve sosyal girişimlerinin kapsamını genişletmek için harcandı. Bu kurumlar, finans sektöründeki piyasa manipülasyonları ve yırtıcı kredilendirmelerden ve teknoloji şirketlerinin kişisel verilerin kötüye kullanılmasına; otomobil endüstrisinde salınan emisyonlara kadar, ahlaki kınanacak uygulamalara yol açan kapitalizmin aşırılıklarına karşı bir alternatifi temsil eder. Bu kurumlar, güvene ve işbirliği inşa etmeye; üyelerinin refahına odaklanmanın sadece refahı artırmakla kalmadığı, aynı zamanda üretkenliği de artırdığı inancına dayanır.

Diğer birkaç ülkenin vatandaşları gibi, Kosta Rikalar da eşitsizliğin bir seçim olduğunu ve kamu politikalarının, pazarın tek başına sağlayacağından daha fazla ekonomik eşitlik ve fırsat eşitliği sağlayabileceğini açıkça kanıtladılar. Sınırlı kaynaklarda bile, ücretsiz halk sağlığı ve eğitim sistemlerinin kalitesi hakkında övünürler. Yaşam beklentisi, ABD'dekinden daha yüksek ve yükselmeye devam ediyor. Amerikalılar, sıradan vatandaşların refahını iyileştirmek için gerekli adımları atmamayı seçtiği için, daha erken ölüyorlar.

Düğümlenmiş siyasi sistem ve mali açık en önemli sorunlar

Fakat tüm başarılarına rağmen Kosta Rika iki kritik sorunla karşı karşıya: kalıcı, yapısal bir mali açık ve düğüm olmuş bir siyasi sistem. Mali açıkların ekonomisi kolaydır: ekonomik büyümeyi hızlandırmak, vergileri yükseltmek veya harcamaları azaltmakla yapılabilir. Fakat siyaset hiç de kolay değildir: Her siyasi lider sorunu çözmek için ekonomik büyüme istese de, bunu başarmak için sihirli bir formül yok. Kimse kalan iki seçeneği sevmez; vergileri artırmak ve harcamaları düşürmek.

Bu gibi durumlarda çoğu hükümet, altyapı gibi yatırımları keser, çünkü maliyetler on yıl sonra ne olur öngörülemiyor. Bu, altyapının ekonomik büyümeye tam olarak yetişmediği ve yetiştiği takdirde büyümenin desteklenmesinde önemli olabileceği Kosta Rika için daha da büyük bir hata olur. Tabii ki, hükümet her zaman daha verimli olabilirdi, fakat yıllarca süren kesintilerden sonra, rasyonelleştirmenin daha fazla kazanç sağlaması pek olası değil. İleriye yönelik ise vergileri yükseltmek muhtemelen en doğru karar olacaktır.

Verginin tüm vatandaşların refahını en üst düzeye çıkarmaya çalışan genel bir ekonomik strateji ile uzlaştırılması için, vergi sistemi üç temel ilkeye bağlı kalmalıdır: iyi şeyler (iş gibi) yerine kötü şeyleri (kirlilik gibi) vergilendir; ekonomide mümkün olan en az bozunmaya yol açacak şekilde vergi şeması tasarla ve daha zengin bireylerin gelirlerinin daha büyük bir kısmıyla katkı sağlamasına neden olacak progresif vergi yapılarını koru.

Ülkenin elektriğinin neredeyse tamamı temiz

Kosta Rika zaten çok yeşil olduğu için, bir karbon vergisi başka yerlerde olduğu kadar fazla para toplamaz. Ancak, ülkenin elektriğinin neredeyse tamamı temiz olduğundan, elektrikli otomobillere geçiş, karbondioksit emisyonlarını azaltmada daha etkili olacaktır. Böyle bir vergi, Kosta Rika'nın elektrikli otomobillerin hakim olduğu ilk ülke olmasına ve karbon nötr bir ekonomiye ulaşma hedefine daha da yaklaşmasına yardımcı olabilir.

Eşitsizlik hâlâ sorun olsa da (Latin Amerika'daki eşitsizlik düzeyine yakın olmasa bile), daha ilerici ve kapsamlı gelir, sermaye kazancı ve emlak vergileri şarttır. Zenginler, sermaye kazançları sayesinde gelirden orantısız bir şekilde paylarını alırlar. Hiçbir vergi türü sermaye kazancı vergileri kadar eşitsizlikleri şiddetlendirmez ve bozunmalara yol açmaz. Ekonomistler birçok konuda farklılık gösterirken, üzerinde anlaşabilecekleri bir şey, Kosta Rika’nın topraklarında elde edilen gelirlerini veya sermaye kazançlarını vergilendirmesinin toprak vergilerinin toplanmasına neden olmayacağı gerçeğidir. On dokuzuncu yüzyılda iktisatçı Henry George'un en iyi vergilerin kara vergileri olduğunu iddia etmesinin bir nedeni budur.

En büyük riskler siyasi: Kosta Rika gibi bir başkanlık sistemi, azınlık görüşlerine yeterince uyulmasını sağlamak için tasarlanan kuralların konması şartıyla, iki ana partiye bölünmüş bir yönetimde iyi çalışır. Ancak bu tür bir sistem, seçmenlerin daha da kırılgan hale gelmesiyle birlikte hızla siyasi kilitlenmeye yol açabilir. Ve hızla değişen bir dünyada, politik kafes kilit maliyetli olabilir. Açıklar ve borçlar çözüm yoluna girmeden patlayabilir.

Henüz 38 yaşında bir Kosta Rikalı olan Alvarado, anayasa değişikliği yapmadan bir dizi partiden bakanları seçerek, ülkesi için yeni bir cumhurbaşkanlığı modeli oluşturmaya çabalıyor. İnsa kooperatif hareketi tarafından beslenen ve Kosta Rika kültürünün çoğunda kök salmış olan işbirliği ruhunun çalışmasını umuyor. Varsa, Kosta Rika, küçüklüğüne rağmen, geleceğe dair bir umut ışığı olacak, başka bir dünyanın mümkün olduğunu, Aydınlanma değerlerinin - akıl, akılcı söylem, bilim ve özgürlüğün - geliştiği, her şey.

Umalım da işbirliği hareketlerinden doğan ve Kosa Rika kültürüyle iç içe olduğu atmosfer işe yarıyor. Eğer bu gerçekten başarılı olursa, Kosta Rika, nüfus olarak küçük olmasına rağmen başka bir dünyanın bizi beklediğini, mantık, rasyonel söylem, bilim ve özgürlük gibi “Aydınlanma Değerleri”nin herkese fayda sağlaması mümkün.

Joseph E. Stiglitz 2001 Nobel Ekonomik Araştırmalar ödülünü aldı? Son kitabı Küreselleşme ve Tekrar Hayalkırıklığı: Trump döneminde Küreselleşme karşıtlığı.

Copyright: Project Syndicate, 2018.
www.project-syndicate.org