Körfez’in unuttuğu yatırımlar tekrar hayata geçer mi?

Türkiye, 2021 yılında 11.9 milyar dolar, 2022’de ise 12.8 milyar dolar yabancı yatırım aldı. Bu yatırımların büyük çoğunluğunu şirket satın alma ve birleşmeler oluşturdu. “Greenfield” adı verilen, yani sıfırdan yatırım ise bu rakamlar arasında oldukça düşük.

Türkiye her ne kadar ortalama yıllık 10 milyar doların üzerinde yabancı sermayeli yatırım alsa da, söz verilip hayata geçmeyenlerin miktarı da dikkat çekici boyutta olmuştur. Son 15 yıla bakıldığında değeri 1 milyar dolar üstü olan toplamda 45 milyar doların üzerinde yabancı yatırım masada görüşüldü ancak sahaya yansımadı. Hindistan’dan ABD’ye kadar birçok ülkeden şirket ve iş adamları Türkiye’ye milyarlarca dolarlık yatırım yapacağını deyim yerindeyse heyecanla açıkladı.

Hadi o yatırımlardan bazılarını hatırlayalım. Hintli enerji devi Indian Oil Corporation’ın Çalık Grubu ile Adana’ya 5 ila 8 milyar dolarlık yatırımla kuracağı, yıllık 15 milyon ton kapasiteli entegre rafineri ve petrokimya kompleksi bu yatırımlardan en dikkat çekeniydi. Küresel kriz bahane edilerek Hintli dev tarafından önce donduruldu, sonrasında ise rafa kalktı.

Bir başka Hintli sanayi devi olan Aditya Birla’nın 2011’de Adana’da yapacağı 500 milyon dolarlık viskon elyaf üretimi tesisi de benzer süreci yaşadı. 2012 yılında dönemin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün’ün açıkladığı uluslararası enerji firması ABD'li International Capital Alliance (ICA) Kilis’te kuracağı 7 milyar dolarlık güneş enerjisi panel fabrikası ve güneş tarlası için görüşmeleri kente gelerek yaptı. Ancak o yatırım da sessiz sedasız tarihe karıştı.

Aynı yıl; 2012’de dönemin Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan bu kez sahneye çıktı. Çağlayan’ın “Osmanlı torunu” olarak tanıttığı Mike Nassar’a ait ABD’li Energy Allied International firması Türkiye’ye 2 milyar dolarlık yatırım yapacağını açıkladı. Çağlayan ardından bu rakama 1 milyar dolar daha eklenmesini sağladı.

Toplamda 3 milyar dolarlık yatırım yapılmadı. 2016 yılında dönemin Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci’nin açıkladığı bir yatırım daha vardı ki, oldukça merak uyandırmıştı. Zeybekci’nin adını sır gibi sakladığı 2 dev şirket, Türkiye’ye toplamda 8 milyar dolarlık yatırım yapacaktı. Bu yatırım da Türkiye’ye gelmedi, gelemedi. Yıllarca beklenen, geldi derken vazgeçilen Volkswagen yatırımını kenara koyuyorum. Bu listede en dikkatimi çeken bölgelerden biri de Körfez ülkeleri olmuştur.

GAP’a 3 milyar dolar yatırılacaktı

 Hatırlayalım; 2008 yılında Körfez bölgesinde faaliyet gösteren Abu Dhabi Investment House, Gulf Finance House ve Bahreyn merkezli Ithmaar Bank B.S.C ‘Vision3' adlı girişim şirketinin Türkiye’de önemli bir tarım yatırımı gündeme gelmişti. O dönemin Başbakan Yardımcısı Nazım Ekren ve Gulf Finance'ın Yönetim Kurulu Başkanı Esam Janahi’nin "İlk önceliğimiz Türkiye” dedi ve enerji, sağlık ve turizm alanlarında da olacaklarını açıkladı.

9 milyarlık Vision 3 Fonu'nun açıkladığı yatırımın en önemli dilimi GAP Bölgesi’ne yapılacaktı. İlk fazında 3 milyar dolar olan yatırım, zamanla 6 milyar dolara ulaşacaktı. Ancak nedense, o yatırım da gelmedi, unutuldu. Yapılsaydı, Türk tarım sektörünün en büyük yatırımı olacaktı. Olmadı.

Suudi Arabistan, Adana’ya petrokimya tesisi kuracaktı

2012’de yine Adana’da yüzde 70’i Suudi Advanced Petrochemical'a ait bir rafineri yapılacaktı. 1 milyar dolarlık yatırımla Adana’nın Ceyhan ilçesinde 500 bin ton kapasitesine sahip polipropilen fabrikası kurulacaktı. Tesis 2015’te hayata geçecekti. 5 bin kişi inşaatta çalışacaktı. Proje bin 500 kişiye istihdam sağlayacaktı.

Ancak ortaklık bozuldu, proje sessiz sedasız sona erdirildi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın öncülüğündeki kalabalık Türkiye heyeti, 17 Temmuz ile 19 Temmuz tarihleri arasında Körfez Bölgesi’ne önemli ziyaretler gerçekleştirdi. Suudi Arabistan, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri’ni kapsayan bu turda önemli anlaşmalar, işbirliği projeleri masaya yatırıldı, imzalandı.

Enerjiden inşaata, savunmadan gıdaya kadar birçok alana yayılan bu işbirlikleri açıklamalara göre önümüzdeki dönemde yatırımlarla süslenecek. Geçmişte söz verilen 4 ila 7 milyar dolar arasındaki, bu yatırım sözlerinin de hayata geçmesinin gündeme geldiğini düşünüyorum. Zira tarım ve enerji, Türkiye’ye olduğu kadar bölgeye de fayda sağlayacaktır. Unutmadan; Türkiye’ye yapılacak en iyi tesis, Körfez’le ekonomik ilişkilerin güçlenerek yeniden tesis edilmesi olacaktır