Komşularla ticarette acemi kaldık
Türkiye merkezi konumu, daha yüksek teknolojiye sahip olması, ulaştırma avantajına rağmen 7 sınır komşusu ile ticarette son 20 yılı değerlendiremedi. Sınır komşusu olunmasından kaynaklanan yakınlık nedeniyle ihracatta en avantajlı ülke konumuna sahip olan Türkiye, sınır ticareti vb dış ticareti artıran formüllere rağmen savaş, ambargo, ikili politik gerginlikler, iç karışıklıklar gibi nedenlerin de etkisiyle sınırdaş ülkelere yıllık ihracat hacmini 4,1 milyar dolardan ancak 25,3 milyar dolara çıkarabildi. 20 yıllık sürede komşulara yapılan ihracat 356,8 milyar dolar olarak gerçekleşirken aynı sürede 2 trilyon 784 milyar dolara ulaşan toplam ihracattaki komşu payı ise yüzde 12,8’de kaldı.
Toplam 176 milyonluk nüfusa sahip İran, Irak, Suriye, Yunanistan, Bulgaristan, Azerbaycan ve Gürcistan’dan oluşan sınır komşularına 20 yıllık ihracat hacminde ilk sırayı 140,4 milyar dolarlık ihracatın yapıldığı Irak aldı.
En fazla ihracat Irak’a…
41 milyon nüfuslu Irak pazarına 2003 yılında yapılan ihracat 829 milyon dolardan başlayarak 2013 yılında 11,9 milyar dolara kadar yükseldi. Bu tarihten sonra dalgalanan Irak ihracatı 2016’da 7,6 milyar dolara kadar geriledi. Daha sonra 10 milyar doları aşan ihracat 2021’de 8 milyar dolara düştü. 2022, 10 aylık döneminde Irak’a ihracat 9,5 milyar dolar olarak gerçekleşti. 20 yıllık süreçte Irak’a ihracat 11,5 kat arttı.
İhracat hacminde ikinci sırada yer alan 85 milyon nüfuslu İran’a ihracat 20 yıllık sürede 59,2 milyar dolar olarak gerçekleşti. 2003’te 533 milyon dolardan başlayan İran’a ihracat düzenli artışlarla 2012’de 9,9 milyar dolara kadar yükseldi. 2013 ve izleyen yıllarda bu ülkeye ihracat hızla düşüşe geçerek 2020’de 2,2 milyar dolara kadar geriledi. İran’a ihracat 2021’de 2,8 milyar dolar, 2022’nin 10 aylık döneminde ise 3 milyar dolar olarak gerçekleşti. 20 yıllık süreçte İran’a ihracat ancak 5,6 kat artabilmiş oldu.
Türkiye’nin sınır ülkelerine yönelik ihracatta üçüncü sırayı alan 7 milyon nüfuslu Bulgaristan’a 20 yılda 39,3 milyar dolarlık ihracat yapılabildi. 2003’te 621 milyon dolardan başlayarak 2007 ve 2008’de 2 milyar doların üstüne çıkan ihracat bu tarihten sonra gerileyerek 1,3 milyar dolar ile 1,9 milyar dolar arasında dalgalandı. 2016’dan sonra sürekli 2 milyar doların üzerinde olan ihracat 2021 3 milyar doları aştı. 2022’nin 10 aylık döneminde 4 milyar 85 milyon dolara çıkarak 2003’e göre 6,5 kat artış gösterdi.
Yunanistan’a ihracat ancak 2,8 kat arttı
Türkiye bir başka komşusu 10,7 milyon nüfuslu Yunanistan’a 20 yıllık sürede 34,5 milyar dolarlık ihracat yapabildi. 2003’te 920 milyon dolarla başlayan ihracat 2007 ve 2008’de 2 milyar doların üstüne çıktı. Daha sonra gerileyen ihracat ancak 2018’de tekrar 2 milyar doları aşabildi. Yunanistan’a ihracat 2020’de 1,8 milyar dolara düştükten sonra 2021’de 2 milyar 627 milyon dolara, 2022’nin 10 aylık döneminde ise 2 milyar 608 milyon dolara ulaştı. Bu süreçte Yunanistan’a ihracat ancak 2,8 kat artabildi.
Türkiye’nin Nahçıvan üzerinden sınır komşusu 10,4 milyon nüfuslu Azerbaycan’a 20 yılda yapılan ihracat 33,4 milyar dolar olarak gerçekleşti. 2003’te 315 milyon dolardan başlayan ihracat 2007’de 1 milyar doları aştı. Azerbaycan’a ihracat 2011’de 2 milyar doları, 2013’te 3 milyar doları aştı. 2015-2019 arasında yaşanan düşüşlerin ardından2020’de tekrar 2 milyar doların üzerine çıkan Azerbaycan ihracatı 2021’de 2 milyar 343 milyon dolar, 2022 10 aylık döneminde ise 2 milyar 15 milyon dolar olarak gerçekleşti. Azerbaycan’a ihracat 20 yılda 6,4 kat artırılabildi.
Suriye’ye ihracat 5,3 kat arttı
Türkiye’nin en uzun sınır komşusu ve en fazla sınır kapısına sahip 18,2 milyon nüfuslu Suriye’ye ihracatı 20 yıllık süreçte 26,8 milyar dolar olarak gerçekleşti. 410 milyon dolardan başlayan ihracat 2008’de 1 milyar doları, 2010’da 1,8 milyar doları aştı. 2012’de 500 milyon dolara düşen ihracat 2014’te 2,3 milyar dolara çıksa da, daha sonra tekrar geriledi. 2018’de 1,3 milyar dolara kadar düştükten sonra 2021’de 2,1 milyar dolara kadar çıkan Suriye’ye ihracat 2022’nin 10 aylık döneminde 2,2 milyar dolar olarak gerçekleşti. Suriye’ye ihracat 20 yılda 5,3 kat artış gösterdi. Pasaportsuz giriş yapılan 3,7 milyon nüfuslu Gürcistan’a 20 yılda 24,8 milyar dolarlık ihracat yapılabildi. 2003’te 472 milyon dolarla başlayan ihracat 2007’de 1 milyar doları aştı. 2012’de 1,5 milyar doları sınırı aşıldıktan sonra tekrar gerileyen ihracat 2021’de 1 milyar 388 milyon dolar oldu. 2022’nin 10 aylık döneminde 1,8 milyar doları aşan Gürcistan ihracatı 20 yıllık sürede 4 kat artış gösterdi.
Türkiye’nin sınır komşuları ihracatta yeterince performans gösteremese de dış ticaretinde fazla vermeyi başarıyor. 2022 yılı 10 aylık verilerine göre bu ülkelere yapılan ihracat 25,3 milyar dolar olmasına karşın yapılan ithalat 9,8 milyar dolar, dış ticaret fazlası da 15,5 milyar dolar düzeyinde.