KOBİ’lerde yaprak dökümü

Tüm dünyada olduğu gi­bi Türkiye’de de eko­nomik ve sosyal yapıda gelişme ve denge unsuru ola­rak varlığı büyük önem taşıyan, çeşitli teşvik ve desteklerle ge­lişimleri hedeflenen küçük ve orta boy işletmeler (KOBİ) için 2023 yılı iyi geçmedi.

Tek başlarına bakıldığında ekonomiye katkısı önemsiz gö­rülen, ancak topluca katkısı bü­yük olan KOBİ’ler kapsamında özellikle 1-9 arası çalışanı bulu­nan, çalışanları genelde sahibi veya ortağından oluşan, ülke ge­nelindeki tüm işletmelerin sa­yıca yüzde 90’ından fazlasını oluşturan “mikro” işletmelerde geçen yıl adeta yaprak dökümü yaşandı. Yılın ikinci yarısında ekonomide radikal politika deği­şikliğini zorunlu kılan olumsuz gidişat, en çok bu kesimi vurdu.

KOBİ sayısında azalma

Türkiye İstatistik Kuru­mu’nun (TÜİK) açıkladığı yıl­lık sanayi ve hizmet istatistik­lerine göre ülkedeki toplam ak­tif girişim sayısı 2023 yılında 3 milyon 723 bin 681 olarak be­lirlendi. Geçici sonuçlara gö­re 2023 yılında ciro 59 trilyon 377 milyar TL, üretim değeri 34 trilyon 842 milyar TL, faktör maliyetiyle katma değer 9 tril­yon 943 milyar TL, mal ve hiz­metlerin toplam satın alışları 53 trilyon 961 milyar TL, top­lam istihdam da 19 milyon 99 bin 165 kişi olarak gerçekleşti.

TÜİK’in 2022 yıllık sanayi ve hizmet istatistikleri ile kar­şılaştırıldığında toplam aktif girişim sayısının geçen yıl 61 bin 79 azaldığı belirlendi. An­cak bu gelişme, KOBİ genel ta­nımı içinde; çalışan sayısı 10 kişiden az ve yıllık net satış ha­sılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 10 milyon TL’yi aşmayan girişimler olan “mik­ro” işletmelerdeki azalıştan kaynaklandı. Ülkedeki tüm işletmelerin sayıca en büyük bölümünü oluşturan mikro iş­letmelerin sayısı geçen yıl 66 bin 846 adet azalarak 3 milyon 493 bin 503’e indi.

Yine KOBİ tanımında yer alan, yıllık çalışan sayısı 10-49 arasında ve yıllık net satış ha­sılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 100 milyon TL’yi aşmayan “küçük” işletme kate­gorisindeki KOBİ’lerin sayısı, önceki yıla göre 3 bin 624 adet artarak 191 bin 806’ya yükseldi. Yıllık çalışan sayısı 50-249 ara­sında ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan her­hangi biri 500 milyon lirayı aş­mayan “orta” büyüklük katego­risindeki KOBİ sayısı da 1.844 adetlik artışla 32 bin 336’ya çık­tı. Bu gelişmelerle üç kategori­de toplam KOBİ sayısı geçen yıl net olarak 61 bin 378 adet aza­larak 3 milyon 717 bin 645 oldu.

250 ve daha fazla çalışanı bulunan “büyük” işletmelerin sayısı ise geçen yıl 299 adet ar­tarak 6 bin 36’ya yükseldi. Ül­kedeki tüm işletmeler içinde KOBİ’lerin 2022 yılında sa­yıca yüzde 99,85 olan oranı, geçen yıl fazla değişmeyerek yüzde 99,84 oldu.

75 bin “mikro” işletme çalışanı işsiz kaldı

2023 yılında diğer işletme­lerde çalışan sayısı artarken, mikro işletmelerde sayıca aza­lışa bağlı olarak istihdam da azaldı. Bir yılda mikro işletme­lerde istihdam net 75 bin 504 kişi azalarak 6 milyon 884 bin 362’ye geriledi. Ekonomik ko­şullar nedeniyle kapanan mik­ro işletme sayısının yeni açı­lanlardan fazla olması, toplam işyeri sayısının azalması ne­deniyle bu alanda ciddi bir is­tihdam kaybı yaşandı.

İstihdama diğer büyüklük gruplarına göre bakıldığın­da, çalışan sayısının küçük iş­letmelerde 81 bin 809 artarak 3 milyon 730 bin 944, orta iş­letmelerde 176 bin 706 artışla 3 milyon 239 bin 262 ve böylece KOBİ’ler toplamında 183 bin 11 kişilik bir artışla 13 milyon 854 bin 568 kişiye yükseldiği görül­dü. Büyük işletmelerde çalışan sayısı da bir yılda 268 bin 127 kişilik artışla 5 milyon 244 bin 597 kişiye ulaştı. Bu gelişmeler­le ülke genelindeki tüm girişim­lerin toplam istihdamı geçen yıl 451 bin 138 kişi artarak 19 mil­yon 99 bin 165’e yükseldi.

En çok girişim ve istihdam hizmetlerde

TÜİK verilerine göre 2023 yılında faal olan girişimlerin yüzde 44,1’i hizmet sektörün­de, yüzde 36’sı ise ticaret sek­töründe yer aldı. İstihdamda hizmet sektörü toplam istih­damın yüzde 38,6’sını oluştu­rurken sanayi sektörünün is­tihdam payı yüzde 28,3 oldu.

Ticaret sektörü ciroda yüzde 45,4’lük payla ilk sırada yer aldı. Girişimlerin en fazla yer aldığı ve istihdam payı en yüksek olan hizmet sektörünün ciro payı yüzde 15,7, sanayi sektörünün cirodaki payı ise yüzde 33 oldu.

2023 yılında toplam ciro­nun yüzde 35’ini 250 ve üze­ri çalışanı bulunan büyük iş­letmeler gerçekleştirirken, yüzde 24,3’ünü 1-9 büyük­lük grubu, yüzde 20,2’sini 10- 49 büyüklük grubu ve yüzde 20,5’ini ise 50-249 büyüklük grubunun gerçekleştirdiği be­lirlendi. Buna göre KOBİ’ler 2023’te toplam cironun yüzde 65’ini gerçekleştirdi.

2023’te toplam istihdamın yüzde 72,5’ini KOBİ’lerde ol­duğu belirlendi. Başka deyişle büyük işletmelerin payı yüzde 27,5 oldu. KOBİ kapsamında­ki üç kategoriye bakıldığında istihdamın yüzde 36’sını 1-9 büyüklük grubu, yüzde 19,5’ini 10-49 ve yüzde 17’sini ise 50- 249 büyüklük grubunun ger­çekleştirdiği belirlendi.

Üretim değerinde imalat

Üretim değeri 2023 yılında imalatta 15 trilyon 559 Milyar TL, ticarette 4 trilyon 257 mil­yar TL, inşaatta 3 trilyon 319 milyar TL, ulaştırma ve depo­lamada 3 trilyon 232 milyar TL, elektrik, gaz, buhar ve ik­limlendirme üretimi ve dağıtı­mında 2 trilyon 573 milyar TL olarak gerçekleşti.

İmalat sanayiindeki girişim­lerin yüzde 55,5’i düşük tekno­loji faaliyetlerinde yer aldı. Dü­şük teknoloji faaliyetlerinde yer alan bu girişimler, istihda­mın yüzde 49,4’ünü, cironun ise yüzde 34,8’ini gerçekleştirdi.

Üretim değerinde 250 ve da­ha fazla çalışanı bulunan bü­yük işletmeler yüzde 45,3 pay alırken, mikro işletmeler yüz­de 15,6, küçük işletmeler yüzde 17 ve orta boy işletmeler yüz­de 22,1 olmak üzere KOBİ’lerin toplam payı yüzde 54,7 oldu.

KOBİ’ler “sosyal denge aktörü”

Küreselleşmeyle birlikte, ekonomilerin işletme tipi tercihlerinde değişimler ortaya çıktı, eski dönemin kütlesel ve seri üretim yapan, hantal büyük boy işletmelerinin yerine küçük ve orta boy işletmeler tercih edilir oldu. Sanayi sonrası toplumda, KOBİ’lerin önemi oldukça arttı. KOBİ’ler, küreselleşme ile birlikte dünyada yaşanan değişimle uyumlu, esnek, dinamik, yaratıcı, yenilikçi, yalın, krizlere karşı dayanıklı yapıları dolayısıyla giderek ekonomilerin vazgeçilmez aktörleri haline geldi.

Üretim ve istihdamdaki payları ile ülke ekonomilerinin adeta belkemiğini konumunda bulunan KOBİ’ler, tüm dünyada ekonomik gelişimin yanı sıra sosyal dengenin ve istikrarın da en önemli aktörleri olarak kabul ediliyor. OECD üyesi ülkelerde toplam işletmelerin yüzde 85’lik kısmını oluşturan KOBİ’ler, istihdamın yüzde 70’ini gerçekleştiriyor. Ülkeler, güçlü ve sürdürülebilir ekonomik kalkınma için KOBİ’lerin güçlendirilmesine önem ve öncelik veriyor.

Türkiye’nin küresel ekonomik sistemde güçlü bir yer alabilmesi için KOBİ’lerin rekabet gücü ve verimliliklerinin yükseltilmesi, uluslararası piyasalarla entegrasyon süreçlerinin desteklenmesi, yatırım, üretim ve pazarlamada onlara teknik bilgi ve danışmanlık hizmetleri sağlanması ve yatırımlarının düşük maliyetli uzun vadeli kaynaklarla fonlanması stratejik önem taşıyor.