KOBİ’ler 2023’ü az hasarla atlatmış

Ekonomide dengelerin bozulması üzerine ikinci yarısında yeni yönetim ve yeni bir program­la köklü politika değişikliği­ne gidilmek zorunda kalınan 2023, başta küçük ve orta boy işletmeler (KOBİ) olmak üze­re ülkedeki girişim sayısının azaldığı bir yıl oldu. Ancak KOBİ’lerin ciro, üretim, kat­ma değer ve istihdamı artma­ya devam etti.

Türkiye İstatistik Kuru­mu’nun (TÜİK) açıkladığı verilere göre ülkedeki top­lam aktif girişim sayısı 2023 yılında 3 milyon 723 bin 944 olarak gerçekleşti. TÜİK’in 2022 istatistikleri ile karşı­laştırıldığında toplam aktif girişim sayısının 60 bin 520 azaldığı belirlendi. 2023 yı­lında tüm işletmelerde top­lam ciro 59 trilyon 372,6 mil­yar, üretim değeri 34 trilyon 809,3 milyar, faktör maliye­tiyle katma değer 9 trilyon 940,2 milyar, mal ve hizmet­lerin toplam satın alışları 53 trilyon 957,6 milyar TL, top­lam istihdam da 19 milyon 96 bin 483 kişi olarak gerçekleş­ti.

Girişimlerin yüzde 99,7’si KOBİ

2023 itibarıyla ülkede­ki girişimlerin 10 bin 207’si­ni 250 ve daha fazla çalışanı bulunan “büyük” işletmeler, 3 milyon 713 bin 737’sini ise KOBİ’ler oluşturdu. Geçen yıl büyük işletmelerin sayısı 1.005, sayıca en büyük bölü­münü oluşturan ve ekonomik ve sosyal yapıda gelişme ve denge unsuru olan KOBİ’ler ise 59 bin 515 azaldı. KOBİ’ler ülkedeki tüm girişimlerin yüzde 99,7’sini oluşturdu.

Sayıca azalmaya karşın ön­ceki yıla göre KOBİ’lerin ci­rosu yüzde 79,6, üretim de­ğeri yüzde 81,4, yarattığı fak­tör maliyetiyle katma değer yüzde 95,2, mal ve hizmet sa­tın alışları yüzde 80,2, istih­damı yüzde 2,2, çalışan başı­na katma değeri yüzde 91 art­tı. 2023’te istihdamın yüzde 70,5’i, personel maliyetinin yüzde 47,9’u, cironun yüzde 47,4’ü, üretim değerinin yüz­de 41,6’sı ve faktör maliyetiyle katma değerin yüzde 40,1’ini KOBİ’ler gerçekleştirdi.

100 girişimden 90’ı “mikro” işletme

2023 itibarıyla KOBİ’lerin; 3 milyon 378 bin 611’le en bü­yük bölümü, 1-9 arası çalışa­nı bulunan, yıllık net satış ha­sılatı veya mali bilançosun­dan herhangi biri 10 milyon TL’yi aşmayan “mikro” işlet­me. Geçen yıl sayıları 50 bin azalan bu işletmeler ülke­deki tüm girişimlerin yüzde 90,7’sini oluşturdu.

Yıllık ça­lışan sayısı 10-49 arasında ve baz alınan mali kriterde 100 milyon TL’yi aşmayan “kü­çük” işletme kategorisinde­kilerin sayısı, önceki yıla gö­re 8 bin 155 azalarak 289 bin 163’e geriledi. Yıllık çalışan sayısı 50-249 arasında ve ma­li göstergeleri 500 milyon li­rayı aşmayan “orta” büyük­lüktekilerin sayısı 1.360 aza­larak 45 bin 963’e indi.

İstihdamda artış

Toplam girişim sayısında­kinin aksine istihdam sayısı ise artmaya devam etti. 2023 yılında KOBİ’lerin istihdamı 286 bin 94 kişi artarak 13 mil­yon 453 bin 894’e, büyük iş­letmelerdeki 164 bin 227 ar­tarak 5 milyon 642 bin 589’a; böylece tüm girişimlerdeki istihdam 450 bin 321 kişi ar­tarak 19 milyon 96 bin 483’e yükseldi.

KOBİ istihdamın­da 6 milyon 422 bin 172 ile en büyük pay mikro işletmeleri­nin olurken, küçük işletme­lerin çalışan sayısı 3 milyon 849 bin 384, orta ölçeklilerin istihdamı da 3 milyon 182 bin 894 oldu. Çalışanları genelde sahibi veya ortağından olu­şan mikro işletmelerin top­lam istihdamındaki 970 kişi­lik azalmaya karşılık, önceki yıla göre istihdam küçük iş­letmelerde 95 bin 321 ve orta işletmelerde 191 bin 743 arttı.

KOBİ’ler en çok ticaret sektöründe

2023 yılında KOBİ’lerin; yüzde 36,1’le en büyük bölü­mü toptan ve perakende tica­ret sektöründe faaliyet gös­terirken, bu sektörü yüzde 15,2’le ulaştırma ve depola­ma, yüzde 12,3’le imalat sa­nayii izledi. Toptan ve pera­kende ticaretteki KOBİ is­tihdamının toplam KOBİ istihdamı içindeki payı yüzde 26,5 olurken, personel mali­yeti için bu oran yüzde 22,9, ciroda yüzde 53,2, faktör ma­liyetiyle katma değerde yüzde 24,8 ve üretim değerinde ise yüzde 15,6 olarak gerçekleşti.

KOBİ’lerde 2009 yılında 15 bin TL olan çalışan başına or­talama katma değer, 2023 yı­lında 296 bin TL’ye yükseldi. Bu dönemde çalışan başına katma değer orta ölçekli gi­rişimlerde 29 bin TL’den 615 bin TL’ye, küçük ölçekli giri­şimlerde 19 bin TL’den 341 bin TL’ye, mikro ölçekli giri­şimlerde ise 8 bin TL’den ve 111 bin TL’ye çıktı.

Yüksek teknoloji oranı düşük

KOBİ büyüklük grupları­na göre incelendiğinde; mik­ro ölçekli girişimlerin yüz­de 56,7’sinin düşük, yüzde 31,9’unun orta-düşük, yüzde 10,7’sinin orta-yüksek ve yüz­de 0,7’sinin yüksek teknoloji sınıfında üretim yaptığı be­lirlendi. Buna karşılık küçük ölçekli girişimlerde düşük teknoloji oranı yüzde 50,3, or­ta-düşük teknoloji oranı yüz­de 30,9, orta-yüksek yüzde 17,7 ve yüksek teknoloji oranı yüzde 1,1; orta ölçekli girişim­lerde de bu oranlar sırasıyla yüzde 49,6, yüzde 29,8, yüzde 19,1 ve yüzde 1,5 oldu.

2023’te doğum oranı yüzde 15,3

2022 yılında doğan KOBİ girişim sayısının, aynı yılın­daki aktif KOBİ girişim sayısı­na oranı (girişim doğum ora­nı) yüzde 16,2 olurken, 2023 yılında yüzde 15,3’e geriledi. Doğan KOBİ girişimlerindeki istihdamın, aktif KOBİ’lerin toplam istihdamı içinde 2022 yılında yüzde 7,5 olan payı da 2023 yılında yüzde 6,9’e düş­tü.

2023 yılında en yüksek do­ğum oranı yüzde 16,3’le mik­ro ölçekli girişimlerde gerçek­leşti, bunu yüzde 5,4’le küçük ölçekli ve yüzde 3,8’le orta öl­çekli girişimler izledi. Doğan girişimlerin istihdam içinde­ki oranlarında en yüksek oran yüzde 11,7 ile mikro ölçekli gi­rişimlerde gerçekleşirken, bu oran küçük ölçeklilerde yüzde 3 ve orta ölçekli girişimlerde yüzde 2 oldu.

İhracatın yüzde 35’ini KOBİ’ler yaptı

2023 yılında toplam ihra­catın yüzde 35’i, ithalatın ise yüzde 20’si KOBİ’ler tara­fından gerçekleştirildi. Mik­ro ölçekli girişimlerin payı yüzde 3,4, küçük ölçekli giri­şimlerin payı yüzde 13,2, or­ta ölçekli girişimlerin payı ise yüzde 18,4 oldu. KOBİ’lerin ihracatının ise yüzde 58,1’i ticaret sektöründen, yüzde 36,7’si ise sanayi sektöründen gerçekleştirildi.

2023 yılında toplam itha­latta; mikro ölçekli girişimle­rin payı yüzde 1,4, küçük öl­çekli girişimlerin payı yüzde 7,2, orta ölçekli girişimlerin payı ise yüzde 11,3 olarak ger­çekleşti. KOBİ’lerin ithala­tının ise yüzde 64’ü ticaret, yüzde 29,2’si ise sanayi sektö­ründen gerçekleştirildi.

KOBİ’lerin 2013 yılında 57 milyar dolar olan ihracat de­ğeri 2023’te 87 milyar dolara yükseldi. İthalatta ise 2013’te 48 milyar dolar olan değer, 2023 yılında 68 milyar dola­ra çıktı.

KOBİ’lerin 2023 yılı ihra­catının yüzde 49,3’ü Avrupa, yüzde 33,4’ü Asya ülkeleri­ne gerçekleştirildi. KOBİ’le­rin yaptığı ithalatın da yüz­de 48,2’sini Avrupa, yüzde 42,6’si Asya ülkelerinden ger­çekleştirildi.

KOBİ’lerin 2023 yılı ihra­catında başka yerde sınıf­landırılmamış makine ve ekipmanları yüzde 11,5, gi­yim eşyası yüzde 10,9, teks­til ile gıda ürünleri yüzde 7,5 pay aldı. İthalatta öne çıkan ürünler ise yüzde 26,2 ile ana metaller, yüzde 14’le baş­ka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipmanlar, yüzde 12,5’le kimyasallar ve kimya­sal ürünler oldu.

KOBİ’ler “sosyal denge” unsuru

 Küreselleşme sürecinde KOBİ’lerin önemi oldukça arttı, tüm dünyada kütlesel ve seri üretim yapan, hantal büyük boy işletmelerinin yerine küçük ve orta boy işletmeler öne çıktı. KOBİ’ler, değişime uyumlu esnek, dinamik, yaratıcı, yenilikçi, yalın, krizlere karşı dayanıklı yapıları dolayısıyla giderek ekonomilerin vazgeçilmez aktörleri haline geldi.

Üretim ve istihdamdaki payları ile ülke ekonomilerinin adeta belkemiğini konumunda bulunan KOBİ’ler, tüm dünyada ekonomik gelişimin yanı sıra sosyal dengenin ve istikrarın da en önemli aktörleri olarak kabul ediliyor. OECD üyesi ülkelerde toplam işletmelerin yüzde 85’lik kısmını oluşturan KOBİ’ler, istihdamın yüzde 70’ini gerçekleştiriyor.

Ülkeler, güçlü ve sürdürülebilir ekonomik kalkınma için KOBİ’lerin güçlendirilmesine önem ve öncelik veriyor. KOBİ’lerin rekabet gücü ve verimliliklerinin yükseltilmesi, uluslararası piyasalarla entegrasyon süreçlerinin desteklenmesi, yatırımlarının düşük maliyetli uzun vadeli kaynaklarla fonlanması stratejik önem taşıyor.

Ar-Ge harcamalarının yüzde 30’u KOBİ’lerden

Mali ve mali olmayan şirketlerin 2023 yılındaki toplam gayri safi yurtiçi Ar-Ge harcamasının 72 milyar 763 milyon TL ile yüzde 30’unu KOBİ’ler gerçekleştirdi. Tam Zaman Eşdeğeri (TZE) cinsinden mali ve mali olmayan şirketlerde toplam 186 bin 993 kişi Ar-Ge personeli olarak çalıştı. TZE cinsinden bu personelin yüzde 46,3’ü KOBİ’lerde istihdam edildi. 2023 yılında KOBİ’lerin toplam patent başvuru sayısı bin 503 olurken, aynı yıl 445 patent tescil edildi. KOBİ ölçeklerinde ise 582 patent başvurusu ve 180 patent tescili ile orta ölçekli girişimler ilk sırada yer aldı.