Kitaba sığmayan kitaplar

Fransız romancı Gustave Flaubert’in ünlü eseri Madame Bovary, orijinal 500 sayfasından taşarak, şimdi 4,546 sayfa olarak okunabiliyor.

Bu “nasıl yani?” cümlesini açıyoruz: Bilişimin yenilikçi gücü, yayıncılığı kökten dönüştürüyor. Bunu gazete, dergi, kitap yayıncılığında izliyoruz.
Ama bazen ortaya öyle yenilikçi uygulamalar çıkıyor ki, daha önce örneği yok.
Baştaki cümleye şimdi geldik: Flaubert’in kitaba koyamadığı, koymayacağı bütün diğer ayrıntılar bir web sitesinde toplandı. Romanın “aslını” oradan okumak isteyenler 500 sayfa yerine 4,546 sayfa okuyabilir.
***
Yazarın bütün yaz-bozları, ekleri, notları, sansür kurulunun kesip biçtiği bölümlerin hepsi yayında artık. Zaten kılı kırk yaran über-titiz Gustave her zaman “doğru sözcük”ü (le mot juste) ararmış. Bu yüzden, romanın her sayfası için şöyle-böyle 50 sayfa yaz-boz yaparmış. El yazısıyla tabii.
İşte, yazarın bütün bu “çıktılarını” bir araya toplayınca eser 9 kat büyüdü. Ve bu girişim, bir edebiyat arkeolojisi ve zihin tarihi çalışması oldu:
- Yazıldığı 1850’lerde sansür kurulu, romanın nerelerini ahlaka aykırı bularak kesti?
- Yazar, neresini nasıl düzeltti? Hangi sözcükleri tercih etti?
- Bu tercihler, romanı nasıl şekillendirdi?
Madame Bovary, evlilik kurumunun 1850’ler Fransa’sında taşra halleri... Mutsuz bir evli kadının evlilik dışı ilişkisi... Borçlarıyla birlikte mutsuzluğu arttıkça intihara giden bir trajedi.
Konu, bugün için bile fazlasıyla karanlık ve zor. Hele o dönem için skandallık. Bir toplumsal tahrik nedeni. Sansüre rağmen yazar mahkemeye düşmüş, ama “fazla” ünlü olduğu için beraat etmişti.
Gel zaman git zaman, Madame Bovary dünya klasikleri arasındaki yerini aldı. Ve şimdi:
- Romana ait bütün materyal, 12 ülkeden 130 gönüllü tarafından satır satır okundu. Transkripsiyonu yapıldı: Yazarın el yazısından, basım (matbaa) metnine çevrildi. Bu işin tekrar okuma, düzeltme v.s. kısmına katılanlarla birlikte gönüllü sayısı 650’yi buldu.
- Çalışma 5 yıl sürdü. Yazarın tek bir sayfasını çözmek 3-10 saat alıyordu. Sonuçta 4,546 sayfa tek tek okundu ve elektronik olarak ayrıca tarandı.
- Yazarın romanda kullandığı benzetmeler (metafor) tek tek sıralandı ve etkileşimli bir liste olarak okuyucuya sunuldu.
- Romanın bütünü, yayınlandığı ve yayınlanmadığı şekliyle sayfa sayfa yan yana sıralandı.
Örneğin, sansürün kestiği cümlelerden, o dönemin ahlak anlayışına dair somut fikir ediniliyor.
Bugün için bile “aşırı” kaçacak bazı ifadelere sansür dokunmamış. Ama bazılarına dokunmuş.
Bu tercihler, zihniyet tarihçileri için ideal araştırma konusu.
***
Kitaba sığmayan başka bir kitap örneğine kısa not: Ressam Van Gogh’un yaşamına dair şimdiye kadar yazılan en kapsamlı esere eşlik etmek üzere hazırlanmış bir sitesi var: Çünkü eserde kullanılan 28 bini aşkın referansı (6 bin sayfa tutuyor!) kitaba koymak mümkün değildi.
İlgi duyanlar, Amerikalı araştırmacılar Steven Nafieh ve Gregory White Smith’in 1,000 sayfalık bu araştırmalarında uyguladıkları veri-bilgi arkeolojisini izleyebilirler.