Kişi başına gelir 9 bin doların altına inmeyecek

Dolar bu yıl TL karşısında çok hızlı bir değer artışı kaydedince döviz bazlı GSYH ve kişi başına gelir hesaplamasında kafamız fena karıştı ve hata yapmaya başladık.

GSYH’yi döviz bazında hesaplamak için cari fiyatlara göre oluşan GSYH’yi dolara bölüyoruz. Bunda bir sorun yok. Sorun, bu işlemi yaparken hangi kuru kullanacağımızda düğümleniyor.

GSYH, çeyrek bazında ya da yılın tümü için hesaplanıp açıklanıyor. Kişi başına gelir hesaplaması yıllık bazda yapıldığı için biz yıllık hesaplama üstünde duracağız.

Diyelim elimizde 2018 yılı GSYH büyüklüğü var. Bu büyüklüğü, 31 Aralık kuruna mı böleceğiz? Böyle bir hesaplama tartışmasız yanlış olur. GSYH 1 Ocak’tan 31 Aralık’a kadar olan bütün yılda oluştuğuna göre, dolarda da yılın ortalamasındaki düzeyi kullanmak durumundayız. Dolar bir ara 7 lirayı aştı, şimdilerde 6.50 dolayında seyrediyor ya, 2018 için öngörülen cari fiyatlara göre GSYH bu kura bölünüyor ve dolar bazlı GSYH’nin 550-600 milyar dolara indiği dile getiriliyor.

Oysa içinde bulunduğumuz dönemin kurunu kullanamayız, bunu belirttik. Ayrıca cari fiyatlara göre GSYH da orta vadeli programda öngörülen düzeyin üstüne çıkacak. Bunun nedeni de enflasyonun çok yükselmiş olması. Aynı miktar üretimin parasal karşılığı enflasyondan ötürü artık çok daha yüksek.

Cari GSYH yüzde 25 büyüyebilir

GSYH’de dolar bazlı büyüklüğün nasıl hesaplanmaması gerektiğini aktardık. Gelin şimdi doğru hesaplama yöntemine göre bizi bu yıl nasıl bir tablonun beklediği üstünde duralım.

Öncelikle şunu belirtmek gerekiyor. Bu yıl için orta vadeli programda 3.4 trilyon lira olarak öngörülen cari fiyatlarla GSYH, enfl asyonun tahminlerin çok ötesine geçmesi yüzünden daha yüksek gerçekleşecek. Ayrıca, 2018 hedefine dayanak oluşturan 2017 gerçekleşmesinin 3 trilyon liradan 3.1 trilyon liraya revize edildiğini de belirtelim.

Biz bu yılki cari büyüme oranının yüzde 25’i bulacağını tahmin ediyoruz. Zaten yılın ilk yarısındaki cari büyüme yüzde 21 olarak gerçekleşti.

Dolayısıyla enflasyondaki hızlanmaya bağlı olarak ikinci yarıda daha yüksek bir artış görmemiz söz konusu olabilir. Yılın tümündeki cari büyüme yüzde 25’i bulduğu takdirde reel yüzde 3.5 dolayında beklenen büyümeyle yıllık ortalama enfl asyon, yani defl atör de yüzde 20 düzeyinde oluşacak.

Ortalama dolar kurunu kaç almalı?

Cari fiyatlara göre GSYH büyüklüğünü geçen yılın 3.1 trilyon lirasına göre yüzde 25 artırarak 3.9 milyara yakın tahmin ediyoruz. Peki bu büyüklüğü dolara çevirirken hangi kuru kullanmak gerekiyor.

2018 yılının ortalamasındaki kurun hangi düzeyde oluşacağını tabii ki bilemeyiz. Ama doların yılbaşından bugüne kadarki ortalaması belli. Yaklaşık sekiz buçuk ayın ortalaması 4.44. Bir yanlışlık yok; dolarda 4 liraları çoktan unuttuk ama şimdiye kadarki ortalama 4.44.

Artık önemli olan önümüzdeki üç buçuk aydaki kur için varsayımda bulunmak...

Birinci varsayımımızda dayanak noktamız doların bundan sonraki üç buçuk aydaki ortalamasının 6.60 olacağı. Bu durumda doların yıllık ortalaması 5.12 dolayında oluşuyor.

İkinci varsayımımızda doların ekimden itibaren her ay yüzde 2.5 artacağını öngörüyoruz, yıllık ortalama bu durumda 5.19’a çıkıyor.

Üçüncü varsayım olarak ise dolardaki aylık artışı yüzde 5 olarak alıyoruz, doların yıllık ortalaması bu artış durumunda 5.28 oluyor.

9 bin doların altına inilmiyor

Dolarda çok olağandışı artış ya da düşüş yaşanmazsa bu yılın GSYH büyüklüğü 736 milyar dolar ile 759 milyar dolar arasında gerçekleşecek gibi görünüyor.

Bu değerlere göre kişi başına gelir de yaklaşık 9 bin 100 dolarla 9 bin 400 dolar arasında gerçekleşecek gibi.

Orta vadeli programda bu yılın GSYH büyüklüğü 923 milyar, kişi başına geliri ise 11 bin 409 dolar olarak öngörülmüştü.

Asıl sorun 2019’da

Dolar içinde bulunduğumuz günlerde 6.50 dolayında. Yılın tümü için bu kuru esas alırsak GSYH 600 milyar dolara, kişi başına gelir ise 7 bin 400 dolara kadar iniyor.

Bugünkü kura göre 2018 için hesaplama yapamayız tabii ki, ama bugünkü kura göre 2019 tahmininde bulunabiliriz ve bu tahmin canımızı çok sıkar.

Çok genel hatlarla 2019 yılının çerçevesini çizelim. Eğer dolar kurunu geri çekmeyi başaramazsak bizi şöyle bir tablo bekliyor:

Doları yıl ortalaması olarak 7 liradan alsak ve GSYH’yi cari olarak yüzde 15 fazlasıyla 4.5 trilyon liraya yakın düşünsek, dolar bazlı GSYH 640 milyar dolayına, kişi başına gelir de 7 bin 800 dolar dolayına iniyor.

Dolayısıyla dolar bazlı GSYH ve kişi başına gelirde bu yılı atlattık aslında, sorunun büyüğünü gelecek yıl yaşayacağız.