Kişi başı net uluslararası yükümlülük 3.378 dolar
Net uluslararası yükümlülüğün kişi başına düşen ortalama tutarı, kişi başına milli gelirin yüzde 28,4’ü ile 2008’den sonraki dönemin en düşük düzeyine indi.
Kişi başına düşen uluslararası yatırım pozisyonu açığı, başka deyişle ‘net’ uluslararası yükümlülük temmuz sonunda 3.378 dolara, bunun kişi başına milli gelire oranı da yüzde 28,4’le 2008 sonrasının en düşük düzeyine indi. Bu denge 2020’de yüzde 53’ü aşmıştı.
Merkez Bankası’nın açıkladığı verilere göre yabancıların Türkiye’deki toplam varlık ve alacakları ile Türklerin yurt dışındaki varlık ve alacakları arasındaki dengeyi gösteren uluslararası yatırım pozisyonunda, ilk yedi ayda net bazda iyileşme yaşandı. 2022 sonunda 308,4 milyar dolar olan Türklerin yurt dışındaki varlıkları yüzde 3,1 azalarak temmuz sonunda 298,7 milyar dolara gerilerken, yabancıların Türkiye’deki varlıklarının hacmi ise yüzde 5,7 ile daha fazla küçülerek 588,9 milyar dolara indi. Böylece Türkiye’nin uluslararası yatırım pozisyonunda 2022 sonunda 316,1 milyar dolar olan açık, temmuz sonunda 290,2 milyar dolara düştü.
Uluslararası yatırım pozisyonu kapsamında yükümlülükler 2017 yılında 691,6 milyar dolarla en yüksek yıllık düzeyi görmüş, varlıkların 249,5 milyar dolar olduğu anılan yılda ‘net’ uluslararası yatırım pozisyonu (açık) da 442 milyar dolarla tarihi rekorunu kırmıştı. Orta Vadeli Program’da (OVP) 2023 için 85 milyon 917 bin kişi olarak öngörülen ‘yıl ortası nüfus’ tahmini baz alındığında, temmuz sonu itibarıyla yurt dışı yerleşiklerin Türkiye’deki varlıklarının hacmine göre kişi başına ortalama uluslararası yükümlülük 6.854 dolar ediyor.
Buna göre kişi başına ortalama uluslararası varlık 3.477 dolar. Kişi başına ortalama net uluslararası yükümlülük ise 3.378 dolar düzeyinde. Söz konusu tutar, 2012’de 5.621 dolarla bugüne kadarki en yüksek yıllık düzeyine ulaşmıştı. 2021’de 2.952 dolara kadar inen kişi başına ortalama uluslararası yükümlülük, 2022 yılında yeniden artarak 3.707 dolar olmuştu. Söz konusu tutar, bu yıl temmuz sonu itibarıyla 2022 sonundaki düzeyinin 329 dolar, 2012 sonundakinin ise 2.244 dolar altında kaldı.
Kişi başı milli gelir artıyor
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı ikinci çeyrek gayri safi yurt içi hasıla (GSYH) verilerine göre milli gelir bu yıl nisan-haziran döneminde 271,5 milyar dolar olurken, son dört çeyreğin toplamında 1 trilyon doları aştı. OVP’de 2022’de 10.659 dolar olan kişi başına milli gelirin 2023’ün tamamında 12.415 dolara çıkacağı tahmin edildi. Haziran sonu itibarıyla yıllıklandırılmış verilere göre son bir yılda 1 trilyon 22,2 milyar dolar olan GSYH ve yine OVP’deki 2023 yıl ortası nüfus tahmini baz alınarak yapılan hesaplama, son bir yıl itibarıyla kişi başı milli gelirin 11.897 dolar olduğunu gösterdi.
Kişi başı yükümlülük/milli gelir dengesi
Temmuz sonu itibarıyla uluslararası yatırım pozisyonundaki açığın (net yükümlülüğün) kişi başına düşen ortalama tutarı, kişi başına milli gelirin yüzde 28,4’ü düzeyinde oluştu. Bunun 2008’deki yüzde 24,4 oranından sonraki en düşük düzey olduğu belirlendi.
2000 yılında yüzde 35,2 olan, 2001’de yüzde 40’ı aşan bu denge, yıllar itibarıyla iniş çıkışlı bir seyir izleyerek ilk kez 2017’de yüzde 50’yi aşmış, 2020’de ise yüzde 53,2 ile en yüksek düzeyine ulaşmıştı.
Buna göre 2020’de kişi başına milli gelirin yarısından fazla uluslararası net yükümlülüğü varken, Temmuz 2023 itibarıyla bu denge yaklaşık dörtte bire geriledi.
Varlık-yükümlülük dağılımı
Türklerin yurt dışındaki toplam varlıklarının 59,1 milyar dolarını doğrudan yatırımlar oluştururken, portföy yatırımlarının hacmi 3,1 milyar dolarla daha düşük kalıyor. Varlıkların en büyük bölümünü ise yurt dışındaki efektif, mevduat ve kredi alacakları oluşturuyor.
Türkiye’nin yükümlülüğü niteliğindeki yabancıların Türkiye’deki varlıkları içinde 154,6 milyar dolarlık doğrudan yatırım, 89,9 milyar dolarlık da portföy yatırımı yer alıyor. Söz konusu yükümlülüklerin toplam hacminde en büyük bölümü ise 344,3 milyar dolarla efektif ve mevduatlar, krediler ve ticari krediler oluşturuyor.
UYP Nedir?
Uluslararası Yatırım Pozisyonu (UYP); bir ekonomideki yerleşik kişilerin, doğrudan sermaye yatırımları, hisse senedi, tahvil, bono vb. şeklindeki portföy yatırımları ve efektif, mevduat, kredi vb. diğer yatırımları dolayısıyla yurt dışı yerleşik kişilerden olan finansal alacakları ile rezerv varlık olarak tuttukları altın ve döviz şeklindeki finansal varlıklarının toplamı ile yurt dışı yerleşiklerin ülkedeki aynı tür varlık ve alacakları, başka deyişle yerleşiklerin yurt dışı yerleşiklere olan finansal yükümlülükleri toplamının belli bir tarihteki stok değerleri arasındaki dengeyi gösteriyor.
Yurt dışında yerleşik kişilerden, başka deyişle diğer ekonomilerden alacaklar ve sahip olunan varlıklar, yurt dışı yerleşiklerin ülkedeki aynı tür stokundan düşükse, uluslararası yatırım pozisyonu açık veriyor.