Kişi başı milli gelir 9 yıl öncenin altında
Bir ekonomide bir takvim yılında üretilen tüm nihai ürünlerin piyasa değeri olan gayri safi yurt içi hasılanın (GSYH) nüfusa bölünmesi ile bulunan ve aynı zamanda ülke yurttaşlarının ortalama refah düzeyini gösteren kişi başına milli gelirin dolar cinsinden tutarında Türkiye, son iki yılda kayda değer artış kaydetmekle birlikte, “orta gelir tuzağı”nı kırma noktasına geldiği 2013 yılında ulaştığı tarihi zirvenin oldukça gerisinde kaldı.
2022 yılında cari fiyatlarla 15 trilyon 6,6 milyar TL olan GSYH nüfusa bölündüğünde kişi başına ortalama milli gelir 176 bin 589 liraya geldi. Yıllık ortalama kurla yıllık milli gelir 905,5 milyar dolar ederken, aynı hesapla kişi başına GSYH de 10 bin 655 dolar oldu. Dolar cinsinden kişi başına gelir önceki yıla göre bin 63 dolar arttı.
Önceki yıl da 992 dolar artmış olan kişi başına milli gelirde son iki yıldaki toplam artış 2 bin 55 dolara ulaştı. Ancak buna rağmen söz konusu gelir, 12 bin 582 dolara ulaşarak “orta gelir tuzağı”nı kırma noktasına geldiği 2013 yılı düzeyinin bin 927 lira altında kaldı. 2013’te tarihi zirveyi gören kişi başına GSYH ile orta gelir tuzağı kırılmış ancak bu durum kalıcı olmamıştı. İzleyen dönemde her yıl gerileyerek 2020’de 8 bin 600 dolara kadar inen kişi başına gelirde 2013-2020 arasında yüzde 31,6 oranında 3 bin 982 dolarlık bir düşüş yaşanmıştı.
TÜFE’ye göre reel artış, dolara göre düşüş
2021 yılında cari fiyatlarla 86 bin 144 TL olan kişi başına milli gelir, TÜFE artışı ile indirgendiğinde bunun 2022 yılı fiyatlarıyla karşılığı 141 bin 508 lira olarak bulundu. 2022’de cari fiyatla TL cinsinden milli gelir yüzde 105 artarak 176 bin 589 olurken, TÜFE artışı ile güncellenmiş 2021 değeri ile oranlandığında yıllık reel değişim yüzde 24,8’e geldi.
Buna göre Türk insanının ortalama geliri geçen yıl TL cinsinden “reel” olarak yüzde 25’e yakın arttı. Ortalama dolar kuru ile hesaplandığında ise 2022 yılında dolar cinsinden kişi başına gelir yüzde 11,1 artışla 10 bin 655 dolar oldu. Kişi başına milli gelirin TL cinsinden reel artışı ile dolar cinsinden artışı arasındaki fark, doların geçen yıl gün ağırlıklı ortalamaya göre TL karşısında yüzde 84,5 değerlenmesinden kaynaklandı.
Aynı hesap, zirve yılı olan 2013 için yapıldığında, kişi başına milli gelirin TL cinsinden “reel” değerinin yüzde 50’ye yakın daha yüksek, dolar cinsinden tutarının ise yüzde 15’ten fazla aşınmış olduğu çıkıyor. TL cinsinden kişi başına milli gelir 2013’te cari fiyatlarla 23 bin 946 lira olurken, 9 yılda gerçekleşen yüzde 392,7’lik enflasyonla indirgendiğinde bunun 2022 yılı itibarıyla değeri 117 bin 994 TL ediyor. Buna göre 2022 yılında cari fiyatlarla 176 bin 589 TL olan kişi başına gelirde 2013’e göre yüzde 637,4’lük bir cari artış bulunuyor.
Ancak, 2022 fiyatlarıyla güncellenmiş 2013 yılı kişi başı GSYH tutarı baz alındığında “reel” artış yüzde 49,7’e geliyor. 2013 yılında 1,90 TL olan gün ağırlıklı ortalama dolar kuru yüzde 771’lik bir artışla 2022’de 16,57 dolar olduğu için de kişi başına milli gelirin anılan yıl 10 bin 655 dolar çıkan karşılığı, 2013’teki 12 bin 582 dolarlık düzeyinin yüzde 15,3 altında çıkıyor. Başka deyişle anılan dönemde tüketici enflasyonun üzerinde (reel) gelir artışı kaydeden Türk insanı dolardaki artışla yoksullaşmış bulunuyor.
Orta gelir tuzağı nedir?
Bir ekonomide kişi başına gelir düzeyinin belirli bir seviyeden öteye gidememesi ya da belirli bir gelir düzeyine ulaştıktan sonra durgunluk içine girilmesi durumuna orta gelir tuzağı (middle income trap) deniyor. Dünya Bankası’nın, Temmuz 2020’de yaptığı sınıflamaya göre kişi başına GSYH’si 1.036 doların altında olan ülkeleri düşük gelirli, 1.036-4 bin 45 dolar arasındakileri alt orta gelirli, 4 bin 46 -12 bin 535 dolar arasındakiler üst orta gelirli ve 12 bin 535 doların üzerindekiler ise yüksek gelirli ekonomiler kategorisinde yer alıyor. Buna göre Türkiye üst orta gelirli ekonomiler arasında yer alıyor.