Kıdem tazminatı sorunsalı çözülmeli

Özel sektör işçi ve işveren tarafını ilgilen­diren kıdem tazminatında yaşanan so­runlar, son 20 yılda neredeyse dört yılda bir hükümet tarafından kamuoyuna sunulan çe­şitli tasarılar, bir süre sonra yasalaşmadan gündemden düşmekte, ancak sorunlar büyü­yerek devam etmekte.

Kıdem tazminatı ve amacı

Kıdem tazminatı, işçilerin çalışmış olduğu her bir tam yıl için en son aldıkları giydiril­miş brüt aylık ücreti tutarında toplu ödenen tazminattır. İşyerinin devir veya intikali ya­hut herhangi bir suretle bir işverenden baş­ka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde işçinin kıdemi, işyeri veya iş­yerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin top­lamı üzerinden hesaplanır. Kıdem tazmina­tından 4857 sayılı İş Kanunu, 5953 Sayılı Ba­sın İş Kanunu ve 4373 Deniz İş Kanunu’na tabi çalışanlar yararlanabilmektedir.

Hangi şartlarla kıdem tazminatı alınabilir?

Kıdem tazminatından yararlanmak için iki temel şart aranmaktadır.

-İşçinin aynı işverene ait aynı veya fark­lı işyerlerinde en az bir yıl çalışmasının bu­lunması,

-İş sözleşmesinin işçi veya işveren tara­fından kıdem tazminatına hak kazanılacak şekilde sonlandırılması,

İşçinin işten ayrılırken kıdem tazminatı almasını sağlayan diğer bazı haller ise şun­lardır;

-Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla iş sözleşmesinin feshi,

-İşçinin bağlı bulunduğu kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme al­mak amacıyla iş sözleşmesinin feshi,

-Kadın işçinin evlendiği tarihten itiba­ren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile iş söz­leşmesini sona erdirmesi,

-İşçinin ölümü nedeniyle iş sözleşmesi­nin sona ermesi,

Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?

İşçinin, işe başladığı tarihten itibaren hiz­met akdinin devamı süresince, son ödenen aylık brüt ücretin çalışma yılı ile çarpılma­sı sonucu hesaplanır. Bir yıldan artan süre­ler için de aynı oran üzerinden ödeme yapı­lır. Kıdem tazminatı hesaplanırken sürekli­lik arz eden para veya parasal karşılığı olan menfaatler (ücret, ikramiye, kasa tazminatı, yemek yardımı, gıda ve erzak yardımı, yaka­cak yardımı, taşıt yardımı, konut yardımı, ai­le yardımı, çocuk yardımı vb.) dikkate alınır.

Kıdem tazminatından gelir vergisi ve si­gorta primi kesintisi yapılmaz. Yalnızca damga vergisi kesintisi yapılarak kalan tutar işçiye ödenir. Kural olarak kıdem tazmina­tının iş akdinin feshinde ödenmesi gerekir. Ancak, işçinin de onay vermesi halinde tak­sitler halinde ödeme yapılabilir. Kıdem taz­minatının zamanında ödenmemesi halinde mevduata uygulanan en yüksek faiz istene­bilir. Kıdem tazminatında zamanaşımının başlangıcı, iş akdinin feshedildiği tarihtir. Buna göre, kıdem tazminatında zamanaşımı süresi 5 yıldır.

Kıdem tazminatında sınır (tavanı) var

1475 sayılı iş kanununun 14. maddesin­de kıdem tazminatı ile ilgili bir tavan öngö­rülmüştür. Anılan maddede “…Devlet Me­murları Kanuna tabi en yüksek devlet me­muruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesi­ni geçemez.” hükmü yer almaktadır. Buna göre, 01/07/2024 – 31/12/2024 dönemin­de uygulanacak kıdem tazminatı tavanı 41.828,42 TL

Sorunlar çözüm bekliyor

Mevcut kıdem tazminatı uygulamasın­da hem işçi hem de işveren tarafında devam eden sorunlar, iki tarafı da olumsuz etkile­meye devam ediyor. Birikim nedeniyle iş­veren tarafı ağır finansal yükle karşı karşı­ya kalıyor. İşçi tarafı ise, hak ettiği tazmina­tı yıllar sonra almakta sorun yaşıyor. Bugüne kadar sık sık gündeme getirilen taslaklar üzerinde uzlaşılamadı veya sorunu çözüle­medi. Konunun, çok uzatılmadan iki taraf için sağlıklı ve uygulanabilir bir yasal dü­zenlemeye ihtiyaç vardır.

Yargıya intikal et­miş çok sayıdaki ihtilafın çözümü, işçi ve iş­veren tarafının daha fazla mağdur olmaması için önerilen çözüm ise; 1/1/2025 tarihinde geçerli olmak üzere, tazminatın bir miktar devlet katkısıyla her yıl için işveren tarafın­dan bir fon hesabına yatırılması, geçmiş dö­nem için ise uygun vadelerle ilgili fon hesa­bına yatırılması sağlanabilir.