Kaynağı belirsiz döviz girdi, aylık bazda üçüncü en yüksek net hata noks

Ekonomide son haftalarda ağırlıklı olarak Merkez Bankası'nın sıcak para trafiğini yavaşlatmak için uygulamaya koyduğu önlemler ve bu önlemlerin sonuçları tartışılıyor. Alınan önlemlerle Türkiye'den 10 milyar dolar civarında bir paranın çıktığı, daha sonra aynı miktarda bir giriş olduğu dile getirildi. Yani önlemlerin net etkisi şu durumda sıfır gibi görünüyor. Ancak sorun şurada; sözü edilen bu yüklü miktardaki para hareketinin izi ödemeler dengesinde çok somut bir şekilde sürülemiyor. Bunda tabii ki rakamları aylık bazda görüyor olmamızın da etkisi var. Örneğin bu çıkış ve giriş hareketinin tümü ocak ayında gerçekleşmiş olsa, biz negatif ve pozitif rakamların toplamını göreceğimiz için bilançoya yansıyan, bir anlamda sıfır olacak. Dolayısıyla, ödemeler dengesi bilançosuna bakarak, bu önlemlerin aslında hiçbir hareket doğurmadığını söylemek doğru değil. Ayrıca, hem bu önlemleri uygulamaya koyan, hem de döviz hareketlerini gün gün izleyen kurumun başındaki kişinin, Başkan Durmuş Yılmaz'ın verdiği rakamlara itibar etmek durumundayız.

Kaynağı belirsiz döviz

Geçen cuma günü açıklanan ocak ayı ödemeler dengesi verileri, sıcak paraya karşı alınan önlemlerin etkisinin sınırlı da olsa görülmesine olanak verdi.

Yabancıların Borsa'dan çıkışları aralıktan sonra ocakta da sürdü. Ancak, devlet iç borçlanma senetlerinde bir çıkış değil, tam tersine bir giriş söz konusu.

Asıl önemli hareket ise net hata ve noksan kaleminde gözlendi. Yani kaynağı belirsiz döviz giriş-çıkışına ilişkin kalemde.

Ocak ayında net hata ve noksan kaleminde aylık bazda şimdiye kadarki en yüksek tutarlı giriş gerçekleşti. Net hata noksan, ocakta pozitif 3.7 milyar dolar oldu.

Daha önce net hata noksan kaleminden en yüklü giriş 1998 yılının eylül ayında gerçekleşmişti. Söz konusu ay, bu kalemden tam 4.5 milyar dolarlık bir döviz girişi yaşanmıştı. Bu girişte, o dönem uygulanan "nereden buldun" düzenlemesinden yararlanmak için getirilen döviz etkili olmuştu. Nitekim eylülde getirilen döviz, "işlem bittiği için" ekimde çıkarılmış, bu yüzden ekim ayında Cumhuriyet tarihinin rekoru kırılarak 4.9 milyar dolarlık bir net hata noksan çıkışı yaşanmıştı.

2008 yılının eylül ayında da, vergi affından yararlanmak için getirilen dövizin etkisiyle 3.8 milyar dolarlık pozitif bir net hata noksan gerçekleşmesi olmuştu.

İşte bu kez de ocak ayında 3.7 milyar dolarlık bir net hata noksan söz konusu. Yani, "kaynağı bilinmeyen" ya da ödemeler dengesinin ilgili kalemlerine çeşitli nedenlerle doğru kaydedilemediği için ve ödemeler dengesi de bir bilanço olduğu ve toplamının sıfır etmesi gerektiği için net hata ve noksana yazılan 3.7 milyar dolar…

Vergi affı dönemlerinde yurtdışından döviz getirildiği ortada. Ocak ayında getirilen bu döviz de torba yasa çerçevesindeki avantajdan yararlanmaya dönük bir hazırlık olabilir. Dolayısıyla, net hata noksan kalemine yansıyacak döviz girişinin şubat ve martta da sürebilir.

Net hata noksan neden oluşur?

Net hata ve noksanla ilgili en doğru tanımlamayı kuşkusuz Merkez Bankası yapabilir. Dolayısıyla Merkez Bankası'nda bu konuda yapılan bir çalışmaya gelin birlikte göz atalım:

"…Cari işlemler hesabı ile rezerv varlıklar dahil sermaye ve finans hesapları toplamı çeşitli hata ve noksanlıklardan ötürü sıfırdan farklı sonuç verdiğinden, söz konusu toplam ters işareti ile net hata ve noksan kalemine (NHN) kaydedilerek ödemeler dengesi eşitliği sağlanmaktadır. NHN, tanım gereği ölçüm hataları ve tablodaki verilerin eksik veya fazla derlenmesinden kaynaklanmaktadır. NHN oluşmasının nedenleri şöyle özetlenebilir:

-İthalat veya ihracat için malın hareketi ile ödemenin farklı bilanço dönemlerine yansıması durumundaki zaman uyumsuzluğu.

-Gümrük işlemlerine ilişkin beyan hataları.

-Ödemeler dengesindeki çeşitli kalemlerden elde edilen gelirlerin sistem dışına (yastık altına-kasalara) çıkarılması ya da finansman sırasında sistem dışından kaynak kullanılması şeklindeki kayıt dışı işlemler.

-Turizm ve bavul ticareti gibi anketler yoluyla elde edilen bazı verilerdeki hatalar."  

"NHN'nin nedeni özel sektör"

Merkez Bankası'nın değerlendirmesinde, NHN'nin ödemeler dengesinin hangi kalemlerinden kaynaklandığının tam olarak bilinemeyeceğine vurgu yapılıyor, ancak bu konuda varsayımlarda bulunulabileceği belirtilerek şöyle devam ediliyor:

"Ödemeler dengesinin temel kaynaklarını bankalar, TÜİK ve Merkez Bankası veri tabanları oluşturmaktadır. Ödemeler dengesinde yer alan kamu sektörüne ilişkin kalemlerde genel olarak hata beklenmemektedir. Benzer şekilde, bankacılık sektörüne ilişkin verilerin de, veri toplama yöntemindeki iyileşmeler nedeniyle büyük ölçüde doğru olduğu varsayılmaktadır. Bu durumda, NHN'nin oluşma nedenlerinin özel sektöre ilişkin olması beklenir.(…) Bankaların döviz varlıklarındaki değişim, benzer şekilde resmi rezervlerdeki değişim ödemeler dengesinde izlenebiliyorken, bankacılık dışı sektörün döviz varlıklarındaki değişim tam olarak izlenememektedir. Dolayısıyla, bankacılık dışı özel sektörün döviz varlıklarındaki değişimin büyük ölçüde NHN'ye yansıdığı düşünülmektedir. Bu olguya dayanarak, NHN kaleminin yerleşikler kaynaklı olduğu varsayılmaktadır."

Net hata çok yüksek değil

Net hata noksanın büyüklüğü, mutlak değer olarak çok da önemli değil, bazı büyüklüklere olan oran daha fazla önem taşıyor.  Karşılaştırmada kullanılan büyüklükler; GSYH, cari denge, ödemeler dengesinin finans hesapları ve dış ticaret hacmi. Uluslararası karşılaştırmalarda en çok dış ticaret hacmine olan oran kullanılıyor. Biz de, 1975 yılından bu yana olan dönemin net hata ve noksan büyüklüğünü, dış ticaret hacmiyle kıyasladık. Başlangıç olarak 1975'i almamızın nedeni, ödemeler dengesi verilerinin bu yıldan itibaren Merkez Bankası'nca izleniyor olması. Daha önce ödemeler dengesi istatistiklerini Maliye Bakanlığı tutuyordu.

NHN'nin dış ticaret hacmine oranının yüzde 5'e kadar olması bir anlamda normal sayılıyor. Türkiye 1975'ten bu yana yüzde 5 sınırını yalnızca altı kez aşmış durumda. Üstelik bu altı aşım, peş peşe olan yıllarda, 1975-1980 döneminde gerçekleşti.

NHN 2003'ten bu yana önemli tutarlarda pozitif değer alıyor. Ancak, dış ticaret hacmi de çok büyümüş olduğu için, NHN/dış ticaret hacmi oranı bu dönemde en fazla yüzde 3.8'e çıkmış bulunuyor.  

Net hata noksanın, genel olarak ekonomide kriz yaşanan dönemlerde negatif, görece istikrarlı dönemlerde ise pozitif bir değer aldığı vurgulanıyor. Bu değerlendirme tabii ki ölçüm hatasına dayalı bir NHN oluşumu için değil, özel sektörün döviz getirip götürmesine bağlı olarak yapılıyor.