Karnı doyan, gözünü otomobile çeviriyor
Hanehalkı tüketim harcamalarının dağılımındaki değişiklikler ailelerin geçim zorluğu veya gelir artışı karşısında tüketim kalıplarını nasıl değiştirdiklerini de gösteriyor. TÜİK’in açıkladığı hanehalkı tüketim harcamaları istatistiklerini, 13 ana kalemin altındaki 45 alt kalemiyle daha ayrıntılı incelediğimizde gelir gruplarına göre tüketim eğilimlerinin 2014’te nasıl değiştiğini gözleyebiliyoruz. Buraya baktığımızda “Yoksul hangi tüketim kaleminden kısıp hangi kalemdeki harcamasını artırmış?”, “Zengin tüketimini artırırken önceliği hangi kalemlere vermiş, kısıntıya gittiği kalem var mı?” sorularının yanıtlarını da buluyoruz.
2014’te yüzde 20’lik gelir dilimlerine göre tüketim kalıplarında meydana gelen başlıca değişiklikleri söyle sıralayabiliriz:
• Orta gelir grubunu oluşturan 3. ve 4. yüzde 20’lik gelir grubu dışında tüm gelir gruplarında, artan harcama miktarında ilk sırayı kira alıyor. En yoksul yüzde 20’lik kesimde yer alan bir aile tüketim harcamasındaki her 100 liralık artışın 40.31 TL’sini, 2. yüzde 20’lik dilim 17.82 TL’sini, en zengin yüzde 20’lik kesim ise 22.90 TL’sini kiraya ayırmış.
• Buradaki kira izafi kirayı da yani kendi evinde veya bir yakınının evinde oturduğu için ya da lojmanda oturduğu için kira ödemeyenlerin de rayiç bedelden kira ödediği varsayılıyor. İzafi kira artışına düşen pay, 3. yüzde 20’lik orta gelir grubu hariç tüm kesimlerde gerçek kiraya ayrılan paydan daha yüksek. Bu veri, konut sahipliğindeki artışı yansıtıyor. Buradan tüm gelir grupları için konut sahibi olmanın ilk sıradaki tercih olduğunu anlıyoruz.
• Gıda harcamaları özellikle alt gelir gruplarının kiradan sonraki ikinci önceliği durumunda. En yoksul yüzde 20’lik kesim 2014’te tüketimindeki her 100 liralık artışın 27.96 lirasını, 2. yüzde 20’lik kesim 14.20 lirasını, 3. yüzde 20’lik kesim 22.19 lirasını, 4. yüzde 20’lik kesim 13.56 lirasını, en zengin yüzde 20 ise 19.45 TL’sini gıdaya ayırmış.
• Tüketim artışında gıdaya ayrılan pay yüksek olmasına rağmen, en zengin yüzde 20 dışında tüm grupların gıda harcamalarında reel olarak düşüş var. Yani gıdaya ayrılan para artmasına karşın enfl asyon artışına yetmemiş ve reel olarak en zenginler dışında tüm aileler 2014’te boğazından kısmak zorunda kalmışlar.
• En yoksul yüzde 20 içinde yer alan aileler için bile otomobil ilk sıradaki tercihler arasında yer alıyor. En yoksul yüzde 20 içinde yer alan aileler 2014’teki harcama artışının yüzde 10.72’sini otomobil alımına, yüzde 3.13’ünü özel otomobil kullanımı için gerekli harcamalara ayırmış. Yine yoksulluk sınırları içinde yer alan 2. yüzde 20’lik kesimin toplam harcama artışında otomobil alımının payı yüzde 15.39’u buluyor. Orta gelir grubunu temsil eden 3. yüzde 20’lik kesimin harcama artışında yeni otomobil alımı yüzde 5.28 ile daha düşük pay alıyor. Ancak bu kesimin otomobil kullanımı için yaptığı harcamalar, toplam harcama artışında yüzde 8.68 olduğu için otomobil harcamalarının toplam artıştaki payı yüzde 13.96’ya ulaşıyor. Harcama artışında otomobile en fazla pay ayıran gelir grubu yüzde 22.26 ile orta-üst gelir grubunu temsil eden 4. yüzde 20’lik kesim. Otomobil kullanımı harcamalarını da kattığımızda bu kesimin harcama artışında otomobilin payı yüzde 30.30’u buluyor ve konut ve gıdadan da önde geliyor.
