Karayolu trafik hukukunda yaya ilk geçiş hakkı

Av. Cengiz AŞKAN - (LL.M)/Antalya Barosu

Değişim ve yenilenme hayatın/bilimin gerçeği, hukuk ise doğru ve iyinin normudur. Hukuk geliştikçe hayata iyilik ve değer katar, aklınızı çoğaltır, düşüncenizi güçlendirir. Hukukunuz hayatınızı belirler. Karayolu trafik hukuku, bir kamu hukuku alanı olarak emredici hükümlerle düzenlendiğinden hem kişisel trafik yönetimi hem de kamusal trafik yönetimi açısından önemlidir. Trafik herkesin hayat hikâyesine ve günlük yaşantısına yansıması itibarı ile 81.867.223(1) ilgi, anlam ve insana değer.

6085 Sayılı ilk Karayolları Trafik Kanunu’nun (KTK) 18.05.1953(2) tarihinde yürürlüğe girmesinden itibaren karayolu trafik hukuku ülkemizdeki gelişimini sürdürmeye devam etmektedir. 18.10.2018 tarihli 7148 Sayılı Kanun’un(3) 25. maddesi ile 2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun(4) 74. maddesi yenilenmiş, karayolu trafik hukukunda 26.10.2018 tarihi itibarı ile yayalara ilk geçiş hakkı tanınmış/verilmiştir. Ayrıca bu hakkın tanınmasına/verilmesine bağlı olarak 23. madde ile KTK'nın 68’inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (3) numaralı alt bendi yürürlükten kaldırılmıştır.

A- Kanunun genel gerekçesinde; karayolu trafik güvenliğini arttırmak için trafikte önceliğin yayalara ait olduğu ilkesinden hareketle kanunda belirtilen alanlarda ilk geçiş hakkının yayalara verildiği ve trafikte yayaların haklarına riayet etmeyenlerin sorumluluğunu arttırmak amacı ile hükmün ihdas edildiği,

B- 25. maddenin özel gerekçesinde; özellikle şehir içinde meydana gelen kazalarda ölenlerin yarıya yakınının yaya olduğu, bu kazaların birçoğunun ise yaya geçitlerinde veya yayaların öncelikle geçiş hakkına sahip oldukları yerlerde meydana geldiği, trafikte önceliğin yayalara ait olduğu ilkesinden hareketle kanunda belirtilen alanlarda ilk geçiş hakkının yayalara verilmesi ve trafikte yayaların haklarına riayet etmeyenlere ilişkin yaptırımların arttırılması amacı ile düzenleme yapıldığı,

C- 23. maddenin özel gerekçesinde ise; trafikte önceliğin yayalara ait olduğu ilkesinden hareketle KTK'nın 68’inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (3) numaralı alt bendinde yer alan yerlerde yayaların geçişlerde araçların hız ve uzaklığını göz önünde bulundurma yükümlüğünün kaldırıldığı,

şeklinde açıklanmaktadır.(5)

Yürürlükteki hukuk aslında özel bir bütünlüktür. Mevzuat, düzenleme ve konu bütünlüğü önemlidir. Kural koyma, yorum ve uygulama bu bütünlük gözetilerek yapılır. Karayolu trafik hukukunda da bu bütünlük bağlamında yöntem bilimsel yol takip edilir. “…adalet değeri odaklı…”(6) olmakta hukuki düşünmenin ön ilkesidir.

“Yayalara ilk geçiş hakkı verilmesi”(7) başlıklı yeni 74. maddeye göre;

Sürücüler,

1- Görevli bir kişi veya ışıklı trafik işareti bulunmayan,
2- Trafik işareti veya levhalarıyla belirlenmiş,
3- Kavşak giriş ve çıkışlarına,
4- Yaya veya okul geçitlerine yaklaşırken,
5- Yavaşlamak,
6- Varsa buralardan geçen veya geçmek üzere bulunan,
7- Yayalara durarak ilk geçiş hakkını vermek zorundadırlar.

Bu madde açısından idari yaptırım olarak da ayrıca 488 TL para cezası öngörülmüştür. Yine 74. madde hükmüne uymayan sürücüler, trafik normunu ihlal etmiş sayılacağından kusurlu sayılırlar ve KTK. m.84 ve KTY m.157(8) gereğince kusur durumları/sorumlulukları belirlenir.

Sorumlulukları(9) hukuki ve/veya cezai olarak oluşabilir. Bu nedenle, normu tam ve eksiksiz bilmek/uygulamak kişiyi tehlike ve sorumluluktan kurtarır.

Yayalara ilk geçiş hakkı verilmesi, yayaların trafikte uyması gereken normları ortadan kaldırmaz yine yayalar KTK ve Karayolları Trafik Yönetmeliği'nde (KTY) kendileri için belirtilen tüm kurallara uyma zorunluluğu/sorumluluğu altındadırlar (KTK.m.68; KTY.m.94, 95, 138)(10).

Karayolu hukukunda normatif güvenlik kavramı ve gelişmesi açısından yayalara ilk geçiş hakkı verilmesi önemli bir adımdır, ülkemiz açısından diğer sevindirici adım ise “Karayolu Altyapısı Güvenlik Yönetimi Hakkında Yönetmelik” hükümlerinin 21.10.2018 tarihinde yürürlüğe girmesidir(11).

Ayrıca kent merkezlerinde yaya güvenliği(12) ilk geçiş hakkı verilmesi ile artmış olmaktadır.

Avrupa Parlamentosu “Yaya Hakları Bildirgesi”(13) ölçülerine daha da yaklaşılmıştır. Yayalar yol kullanıcısı olarak, trafikte doğrudan öznedir ve daha fazla korunmaya muhtaçtır.

Yaya, psikolojisi ve sosyolojisi ile trafiğe katılır. Dikkati, algısı, hayat anlam gelişmişliği belirleyicidir. Beceri-temelli, kural-temelli ve bilgi-temelli performans düzeylerinin ihlal, hata ve olumlu davranışlara yol açtığını görmek/bilmek gerekir. Bireyin yaşadığı toplum normlarıyla, kültürüyle şekillenen sosyoloji, norma bağlı ve geleceğe dönük olarak yenilenmelidir.

Yayalara ilk geçiş hakkı verilmesi, doğru uygulamaya kavuşabilmesi için yaya ve sürücüler tarafından normun ve şartların zorlanmaması gerekir. Aksi hal kaza/zarar tehlikesini büyütür.

Normu kültürleştirerek değer ve güven inşa edilmelidir.

Unutmamak gerekir ki, trafik tehlike ve sorumluluk ortamı olarak, kurallar uygulandığında ancak güvenli hale gelir. Güvenlik trafik için, bilgi ve bilinç, ilgi ve dikkat göster. Kendini ve herkesi koru. Yavaşla ve dur, yayalara ilk geçiş hakkını ver.

Karayolu trafik hukuku, çok fonksiyonlu bir alana sahip olması nedeni ile norm ve sorumluluk bağlamında birçok hukuk disiplinini birden ilgilendirir. Geniş bir uygulama/etki alanına sahiptir. Hukuk biliminin ilgi/odak konularındandır. Herkese ulaşması gereken bilgidir.

---------------

1) Türkiye Nüfusu-Türkiye İstatistik Kurumu [ http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=30567]
2) 6085 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu (Mülga) [ http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/8411.pdf]
3) 7148 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun [http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/10/20181026-1.htm]
4) 2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu [ http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2918.pdf]
5) 7148 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Gerekçesi [http://www2.tbmm.gov.tr/d27/2/2-0860.pdf]
6) Serozan, R. : Hukukta Yöntem, Journal of Yasar, Özel Sayı (Armağan) Vol 8, s.2425 [https://journal.yasar.edu.tr/wp-content/uploads/2014/01/6-Rona-SEROZAN.pdf]
7) Bu makale, Türk Hukuk literatürü açısından konusu itibarı ile bir ilk makaledir.
8) Evren, M. : Trafik Kazalarının Soruşturulmasında Kusur Tespitine Yardımcı Disiplinler Arası Ekip Çalışmasının Gerekliliği, YLT, Ankara, 2013, s. 39 vd. [ https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp]
9) Murat, B. : Hukuki Ve Cezai Sorumluluk Açısından Trafik Kazaları ve Trafik Kazalarının Tespitinde Yeni Bir Model Önerisi, DT, Ankara, 2010, s.40 vd. [https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp]
10) 2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu [ http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2918.pdf ]; Karayolları Trafik Yönetmeliği [ http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.8182&MevzuatIliski=0 ]
11) Karayolu Altyapısı Güvenlik Yönetimi Hakkında Yönetmelik [http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/10/20181021-1.htm ]
12) Kaplan/Alpan/Hayırlı: “Kent Merkezlerinde Yaya Güvenliği Ve Trafikte Güvenirliliğin İrdelenmesi: Ankara Kızılay Kent Merkezi Örneklem Çalışması”, Sürdürülebilir Ulaşım İçin Yol Trafik Güvenliği Ulusal Kongresi Bildiriler Kitabı, Ankara, 2016, s.256-264 [ http://rotrasa.org/s/2267/i/rotrasa_bildiri_kitab%C4%B1_1.8.16.pdf]
13) Avrupa Parlamentosu Yaya Hakları Bildirgesi [ https://yayadernegi.org/tr/Sayfa/37-avrupa-yaya-haklari-bildirgesi ]
14) Demir, B. : Yaya Davranışlarının Sosyal Psikolojik Belirleyicileri, DT, Ankara, 2017,s.VI [http://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12620954/index.pdf ]
15) Ceylan, Y. : Trafik Suçlarının Suç Kuramlarındaki Yeri ve Sosyolojik Analizi, YLT, Eskişehir, 2015,s.30 [https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp]